بررسی اجمالی فرآیند شیوه هاي ساماندهی و توانمندسازی بافت های فرودست شهری و سکونتگاههاي غیررسمی در جهان، با در نظر گرفتن مصادیق سطح توسعه و نظامات مختلف اقتصاد کلان آنها

اهداف توسعه پایدار

فراگیرسازی، ایمن سازی، تاب آوری و پایدار ساختن شهرها

Make cities inclusive, safe, resilient and sustainable

بیش از نیمی از جمعیت جهان اکنون در مناطق شهری زندگی می کنند. تا سال 2050 ، این رقم به 5/6 میلیارد نفر می رسد که شامل دو سوم جمعیت بشر خواهد شد. بدون تغییر شکل اساسی در شیوه هایی که بر اساس آنها شهرها را می سازیم و فضای شهری را مدیریت می کنیم ، توسعه پایدار تحقق نخواهد یافت. رشد سریع شهرها در کشورهای توسعه یابنده ، همراه با افزایش مهاجرت های شهری- روستایی منجر به انفجار ابر شهرها شده است . در سال 1990 ، فقط 10 ابر شهر mega-cities دارای جمعیت ده میلیون نفر وجود داشت. در سال 2014 ، شمار انها به 28 شهر رسیده است که حدود 453 میلیون نفر در آنها سکونت دارند. فقر شدید اغلب در نقاط شهری متمرکز است و حکومت ملی و مدیریت شهری می کوشند که این جمعیت رو به افزایش درهمین مناطق جای دهند. ایمن سازی و پایدار ساختن شهرها به معنا تضمین دسترسی به مسکن ایمن و در توان مالی خانوارها، و بهسازی سکونتگاه های فرودست است. این امر مستلزم سرمایه گذاری در حمل و نقل عمومی ، تامین فضای سبز عمومی و بهبود برنامه ریزی و مدیریت شهری به شیوه ای است که هر دو مشارکتی و فراگیر باشند. پایداری زندگی شهری یکی از اهداف هفدهگانه جهانی است که دستور کار توسعه پایدار تا سال 2030 را تشکیل می دهد. رویکردی یکپارچه برای پیشرفت این اهداف نقش تعیین کننده ای دارد.

• نیمی از جمعیت جهان ، 5/3 میلیارد نفر اکنون در شهرها سکونت دارند
• تا سال 2030 ، تقریبات شصت درصد جمعیت جهان ساکن مناطق شهری خواهند بود
• حدود 95 درصد افزایش جمعیت جهان در دهه های پیش رو کشورهای توسعه یابنده روی خواهد داد
• 828 میلیون نفر هم اینک در محله فرودست شهری سکونت دارند و این تعداد کماکان رو به افزایش است
• شهرهای جهان فقط سه درصد مساحت زمین را شامل می شوند، ولی حدود 60 تا 80 درصد مصرف انرژی و نزدیک به 75 درصد تولید کربن را به خود اختصاص می دهند.
• توسعه شهری سریع فشار بسیاری بر تامین آب ، فاضلاب ، محیط سکونت و سلامت عمومی می آورند
• ولی شهرهای پرتراکم می توانند موجب افزایش کاریی و نوآوری های فناوری شوند که در جای خود می تواند موجب کاهش مصرف منابع و انرژی باشند.تا سال 2030 ، تقریبات شصت درصد جمعیت جهان ساکن مناطق شهری خواهند بود
• حدود 95 درصد افزایش جمعیت جهان در دهه های پیش رو کشورهای توسعه یابنده روی خواهد داد
• 828 میلیون نفر هم اینک در محله فرودست شهری سکونت دارند و این تعداد کماکان رو به افزایش است
• شهرهای جهان فقط سه درصد مساحت زمین را شامل می شوند، ولی حدود 60 تا 80 درصد مصرف انرژی و نزدیک به 75 درصد تولید کربن را به خود اختصاص می دهند.
• توسعه شهری سریع فشار بسیاری بر تامین آب ، فاضلاب ، محیط سکونت و سلامت عمومی می آورند
• ولی شهرهای پرتراکم می توانند موجب افزایش کاریی و نوآوری های فناوری شوند که در جای خود می تواند موجب کاهش مصرف منابع و انرژی باشند.

دستور کار توسعه پس از 2015

Sustainable Development Goals (SDGs)

در 25 سپتامبر 2015 ، در نشست سران کشورها در سازمان ملل متحد درباره توسعه پایدار، رهبران جهان دستور کار توسعه پایدار تا 2030 را تصویب کردند . این دستور کار شامل اهداف 17 گانه توسعه پایدار برای پایان دادن به فقر ، مبارزه با نابرابری و بی عدالتی و مقابله با دگرگونی اقلیمی تا سال 2030 است. اهداف توسعه پایدارکه به عنوان اهداف جهانی نیز از آن نام برده می شود بر مبنای اهداف توسعه هزاره Millennium Development Goals و هشت هدف رویارویی با فقر و مورد قبول جهان تا سال 2015 شکل گرفته است. اهداف توسعه هزاره در سال 2000 تصویب شد و موضوع هایی شامل فقر گسترده ، گرسنگی ، بیماری ، نابرابری جنسیتی و دسترسی به آب آشامیدنی و امکانات بهداشتی را در دستور کار خود قرار داد. به رغم دستاوردهای حاصل هنوز مشکل فقر رو در روی بسیاری از افراد است. اهداف توسعه پایدار جدید و به بیان کلی تر ، دستور کار پایداری تلاش می کند فراتر از اهداف توسعه هزاره رود و به شکل مشخص به ریشه های علت های فقر و نیاز جهانی به توسعه بپردازد و همه افراد را تحت تاثیر قرار دهد. اهداف کلان هفده گانه تا سال 2030 عبارتند از :

1. پایان دادن به فقر
2. امنیت غذایی ، تغذیه و کشاورزی پایدار
3. تضمین سلامت و تامین رفاه
4. ارتقای کیفیت آموزش
5. از میان بردن نابرابری جنسیتی
6. دسترسی به آب آشامیدنی و امکانات بهداشتی
7. انرژی پاک و کافی
8. اشتغال و رشد اقتصادی
9. نوآوری و توسعه صنعتی پایدار
10. کاهش نابرابری درون و بین کشورها
11. تاب آوری و پایداری سکونتگاه ها
12. مصرف و الگوی مصرف پایدار
13. مقابله با دگرگونی اقلیمی و عواقب آن
14. استفاده پایدار از منابع دریایی
15. پایداری اکوسیستم ها و تنوع زیستی
16. تامین صلح و امنیت پایدار
17. مشارکت جهانی برای توسعه پایدار

هر کدام از این اهداف کلان به اهداف خردی تفکیک شده اند که زمینه عملیاتی ساختن و تحقق آنها را فراهم می آورد – در مجموع 169هدف خرد. درمیان اهداف کلان هفده گانه ، هدف یازدهم پایداری و تاب آوری سکونتگاه ها به موضوع بهسازی محله های فرودست شهری ارتباط مستقیمی دارد. به این ترتیب هبیتات یک سرآغاز برنامه توسعه پایدار سکونتگاه ها با برگزاری روز جهانی اسکان در سال 1986 تقویت می شود . در سال 1987 مجمع عمومی از کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه درخواست می کند گزارشی را در همین زمینه تهیه کند. عنوان این گزارش ” آینده مشترک ما ” است . با برگزاری اجلاس ریو یا نشست سران کشورها درباره زمین در سال 1992 ، دستور کار 21 تدوین و فصل هفت آن به توسعه پایدار سکونتگاه ها اختصاص می یابد . هبیتات دو در سال 1996 و استانبول به اضافه 5 دو اجلاسی هستند که بیش از پیش از توسعه پایدار شهری و بهسازی محله های فرودست تاکید می کنند. در سال 2002 نخستین اجلاس مجمع جهانی شهر ها در چارچوب برنامه ائتلاف شهر ها درکنیا با محوریت موضوع توسعه شهری پایدار فعالیت خود را آغاز می کند. و در نهایت اهداف توسعه پایدار در سال 2015 به عنوان دستور کار جدید و احیای دوباره دستور کار 21 به تصویب مجمع عمومی می رسد.

شهرها و سکونتگاه های پایدار

حمایت از توسعه پایدار سکونتگاه ها موضوع فصل هفت دستور کار 21 که درخواست می کند

1. تامین سرپناه مناسب برای همه
2. ارتقای سطح برنامه ریزی و مدیریت پایدار کاربری زمین
3. بهبود مدیریت سکونتگاه ها
4. ترویج تامین یکپارچه زیرساخت های زیست محیطی : آب ، بهداشت ، دفع آب های سطحی و مدیریت پسماندهای جمامد
5. بهبود نظام های پایدار حمل و نقل و تولید انرژی در سکونتگاه ها
6. ارتقای سطح مدیریت و برنامه ریزی سکونتگاه های واقع در معرض سوانح طبیعی
7. ترویج فعالیت های پایدار صنعت ساختمان
8. بهبود ترویج توسعه منابع انسانی و ظرفیت سازی برای توسعه سکونتگاه ها

کمیسیون توسعه پایدار Commission on Sustainable Development (CSD) در دومین و سومین نشست خود و نیز در زمان برگزاری نوزدهمین اجلاس مجمع عمومی موضوع توسعه پایدار سکونتگاه ها را به بحث گذاشت . بار دیگر این موضوع در اجلاس های دوازدهم و سیزدهم خود در سال های 2004 و 2005 مورد توجه قرار گرفت – چرخه اجرای دو ساله نخست برای دنبال کردن رویکرد و برنامه کاری جدید کمیسیون. به بیان دیگر در اجلاس دوازدهم گزارش مجمع عمومی درباره توسعه سکونتگاه های پایدار بررسی و در اجلاس سیزدهم درباره نحوه پیشبرد برنامه ها در همه سطوح و اجرای دستور کار 21 و برنامه اجرایی ژوهانسبورگ تصمیم گیری می شود. در نتیجه هم دربیانیه ژوهانسبورگ ( فصل دو پاراگراف 11 موضوع ریشه کنی فقر و هدف هفتم اهداف توسعه هزاره درخواست می کنند که برای بهبود وضعیت زندگی 100 میلیون نفر از ساکنان محله های فرودست شهری اقدامات لازم تا 2020 صورت گیرد. اکنون پس از گذشت پانزده سال بار دیگر اهداف توسعه هزاره در قالب رویکردهایی واقع گرایانه تر در برنامه اهداف توسعه پایدار مطرح می شوند آرمان یازدهم دستور کار توسعه پایدار هفت هدف را مطرح می کند: اهداف 11.1 تضمین دسترسی به مسکن امن ، در توان مالی خانوارها و فضای مسکونی کافی ، و همچنین خدمات پایه و بهسازی محله های فرودست شهری تا سال 2030 11.2 تامین دسترسی به امکانات حمل ونقل ایمن ، پایدار و در توان مالی برای همگان ، افزایش امنیت راه ها ، از طریق گسترش حمل و نقل عمومی با توه ویژه به نیاز گروه های آسیب پذیر ، زنان ، کودکان و افراد معلول و سالمندان تا سال 2030 11.3 ارتقای سطح توسعه شهری پایدار و فراگیر و ظرفیت برای مشارکت ، مدیریت و برنامه ریزی پایدار و مسنجم سکونتگاه ها در تمامی کشورها تا سال 2030 11.4 تقویت کوشش ها بریا حمایت و نگهداشت میراث فرهنگی و طبیعی جهانی 11.5 کاهش قابل توجه در متوفیات و شمار افرادی که تحت تاثیر قرار می گیرند ، و کاهش قابل ملاحظه زیان های مستقیم اقتصادی نسبت به محصول ناخالص جهانی بر اثر سوانح طبییعی شامل فاجعه های مرتبط به آب ، با تمرکز بر حمایت از گروه های کم درآمد و افراد آسیب پذیر تا سال 2030 11.6 کاهش تاثیر سرانه زیست محیطی وارونگی ، شامل توجه ویژه به کیفیت هوا و مدیریت پسماندهای شهری تا سال 2030 11.7 تامین دسترسی همگانی به فضای عمومی وسبز ایمن ، به ویژه برای زنان و کودکان ، سالمندان و افراد دارای معلولیت تا سال 2030 الف -11 حمایت از پیوند های مثبت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بین شهری و در هر شهری و مناطق روستایی با تقویت برنامه های توسعه منطقه ای و ملی ب- 11 افزایش قابل توجه تعداد شهرها یا سکونتگاه هایی که سیاست ها و برنامه های یکپارچه در جهت کاهش تبعیض ، بهره وری از انرژی ، کاهش تاثیرات ناشی از دگرگونی اقلیمی ، تاب آوری در قبال سوانح، توسعه و اجرای Disaster Risk Reduction 0 کاهش ریسک سوانح بنا بر چارچوب سندای Sendai Framework (2015-2030) ، مدیریت کل نگر مخاطرات سوانح در تمامی سطوح پ- 11 حمایت از کشورهای کمتر توسعه یافته از طریق کمک های مالی و فنی برای احداث ساختمان های پایدار و مقاوم با بهره برداری از مصالح محلی

جمع بندی گزارش موضوعی اسکان غیررسمی برای اجلاس هبیتات سه

راهکارهای کلیدی برای اقدام عملی:

• به رسمیت شناختن اسکان غیر رسمی و چالش محله های فرودست شهری با تاکید بر حقوق بشر : مقامات شهری که به نیازهای و حقوق مردم ساکن در اسکان غیر رسمی و محله های فرودست شهری بر اساس سیاست حقوق محور و حکمروایی هم پیوند توجه می کنند ، توسعه شهری پایدار و کامیاب تری را فراهم می آورند تا با مقاماتی که هیچ اقدامی در این زمینه انجام نمی دهند . کم درآمدان شهری نیاز دارند که با آنها همانند سایر ساکنان شهر رفتار شود و سهم آنان – کار ، معیشت ، خلاقیت شان و پرداخت مالیات – به رسمیت شناخته شود، همان سان که حق آنان نسبت به تامین زیرساخت ، خدمات پایه و فضای مسکونی بها داده شود.
• راهبری و هدایت حکومت : حکومت ملی باید نقش پیشرو در به رسمیت شناختن اسکان غیر رسمی و چالش محله فرودست داشته باشد. آنها می توانند محیطی توانمند ساز برای توسعه و اجرای سیاست ها و طرح های مناسب برای راه انداختن دگرگونی و بهبود وضعیت با شراکت کم درآمدان شهری داشته باشند. همکاری فعال با مقامات منطقه ای و شهری نقش مهمی دارد زیرا آنها ظرفیت هایی دارند که می توانند با دست اندرکاران ارتباط بر قرار کنند، دانش محلی را افزایش دهند ،و سیاست ها و طرح های اجرایی را به گذارند و توسعه هم افزای زیرساخت ها را مدیریت کنند .
• رویکردهای سیستماتیک – شهر نگر یا در مقیاس کل شهر Systemic and city-wide/’at scale’ approaches: تدوین و اجرای سیاست ها ، برنامه ریزی ها ، قوانین ، تامین مالی که بتواند ظرفیت مناطق شهری را برای عملیاتی کردن برنامه های اجرای در مقیاس کل شهر می تواند وضعیت ساکنان اسکان غیر رسمی و محله های فرودست شهری را بهبود بخشد.این امر می تواند شامل کوشش هایی در این زمینه ها باشد
  1. بهره گیری از نوآوری در گزینه های تامین مالی و اخذ مالیات
  2. سرمایه گذاری بر روی صرفه جویی های اقتصادی ناشی از مقیاس شهری و منطقه ای
  3. رویکردهای عادلانه مدیریت زمین
  4. به رسمیت شناختن شکل های رسمی و غیررسمی تامین معیشت و ایجاد اشتغال و فراهم کردن تسهیلات لازم برای توسعه آنها به ویژه برای گروه های به حاشیه رانده شده
  5. بهبود و بازپیوند سکونتگاه های غیر رسمی با بدنه اصلی زیرساخت ها و خدمات پایه از طریق طرح ریزی و برنام ریزی هم پیوند و یکپارچه
  6. شفاف ساختن مسئولیت مدیریتی و اجرایی درباره مناطق برون شهری یا پیرامون شهر
  7. پرداختن به تاثیر ستیز و انجام برنامه ریزی کاربری زمین به نحوی که مخاطرات ریسک حساس باشد و مانع از قرار گرفتن کم درآمدها در معرض مخاطرات زیست محیطی شود. تمامی رده های دولت نقش مهمی در برنامه بهسازی محله های فرودست به شکل سیستماتیک و در مقیاس وسیع دارند.
• هم پیوندی و یکپارچگی مردم و نظام ها

رویکردهای یکپارچه باید جز اصلی تمامی نظام و نهاد ، وبرنامه های باشد. در مورد محله های فرودست یا سکونتگاه های غیر رسمی ، تمامی سطوح دولتی مربوطه باید چارچوب های برنامه ریزی و سیاست های یکپارچه فراگیرتری را تدوین و هماهنگ کنند که عبارتند از:

• 1. بر مبنای برنامه ریزی شهری ، مقرارت و تمهیدات مالی باشد
  2. ترتیبات نهادی به هم پیوسته آنها را حمایت کند
  3. تحت پوشش قرار گرفتن گروه حاشیه رانده شده وساکنان محله های فرودست و سایر دست اندرکاران شهری

رویکردی مشارکتی هم برای این فرایند و هم نتایج پایدار باید در کانون توجه روشناسی یکپارچه قرار گیرد تا تضمین شود که

1. شناخت کامل تر از ساکنان و جریان پویایی اجتماعی موجود در اجتماع محلی ( شامل شبکه های حمایت کننده اقتصادی و اجتماعی )
2. اجرای عملی دگرگونی هایی که در نهایت منجر به انتظام بخشی اسکان غیر و بهسازی محله های فرودست و با محیط شهری وسیع تر پیوند یابد.

• مسکن در کانون سیاست ها

رویکردهای راهبردی و یکپارچه برای توسعه شهری باید مسکن را در کانون سیاست گذاری و مباحث شهر قرار دهند. مکانیزم های مسکن در استطاعت ( در توان مالی گروه ها ) housing Affordable که حق برخودرای از فضای مسکونی کافی برای تمامی گروه های درآمدی را تحقق می بخشند- شامل بهسازی در جا و پرهیز از تخلیه اجباری و ناعادلانه بنا بر رهنمودهای جهانی ، افزایش ساخت و ساز خودیار، امنیت نگاه داشت محل سکونت همراه با معیشت و ایجاد اشتغال – نقش عمده ای در راه اندازی مردم و رفاه شهرها دارند. سطوح مناسب و پایدار سرمایه گذاری داخلی برای مسکن در توان مالی و برنامه های بهسازی محله های فرودست بسیار مهم هستند. این امر شامل تشویق نهادهای اصلی تامین مالی برای برنامه های مسکن گروه های کم درآمد ، گره های آسیب پذیر و حمایت مالی تمامی رده های دولت می شود. سرمایه گذاری درتامین مالی خرد برای برنامه های مسکن برای احداث مسکونی خود ساخته قابل توسعه incremental auto-construction ، تامین حمایت اعتباری و افزایش انگیزه برای سرمایه گذاران بخش خصوصی برای تامین زیرساخت ها و ساخت و ساز مسکن برای کم درآمدها نقش تعیین کننده ای دارد.

• ایجاد فرایندهای جمع آوری داده ها به شکل مشارکتی ، استاندارد شده و رایانه ای

جمع آوری داده های کمی و کیفی محلی و شیوه های تحلیلی برای درک بهتر زمینه های شهری و به شیوه ای دسترس و بهنگام بهتر است شکل بگیرد. به ویژه ساکنان محله های فرودست می بایست احساس و مسئولیت کنند و راه حل های نوآوری را برای جمع آوری داده و پرداختن به چالش این محله ها هدایت کنند. داده های جمع آوری شده در سطح اجتماع محلی باید به شکلی استاندارد شود که امکان پیوند آن نماگر های دیگر در عرصه های وسیع تری همچون شهر، منطقه ، سطح ملی و جهانی فراهم شود . هدف این نماگر ها باید شناسایی تحولات و دگرگونی های اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی سکونتگاه های غیر رسمی ، به انضمام مناسبات نحوه تصرف واحد مسکونی ، ابزار معیشت و شکبه های حمایتی اجتماعی باشد. جمع آوری داده همچنین در فرایندهای پایش و نظارت باید گنجانده شوند تا امکان نمایش و مشاهده نتایج رفع تبعیض بلند مدت و حاصل از پروژه های بهسازی محله های فرودست فراهم شود.

• ایجاد برنامه یادگیری متقابل

این برنامه ها که بر گرفته از دانش دست اندرکاران حاضر در بهبود محله فرودست است ، به ویژه مواردی که ساکنان خود اقدام به این کار کرده اند ، به منظور تسهیل مبادله اطلاعات و تجربه ها همچنین فرصت های یادگیری از گروه های همسان باید در اولویت قرار گیرد. این برنامه می تواند شامل طیفی از راهبردهای ارتباطی و مکانیزم های چند رسانه ای شود.

برنامه ها و پروژه های هبیتات

PLATFORMS AND PROJECTS Participatory Slum Upgrading Programme (PSUP – UN-Habitat) Global Housing Strategy (UN-Habitat) United Nations Special Rapporteur on Adequate Housing Basic principles and guidelines on development-based evictions and displacement Guiding Principles on security of tenure for the urban poor Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comments (adequate housing) and (forced evictions), Cities Alliance Shack/Slum Dwellers International