قلمروهای جغرافیای شهری

قلمروهای جغرافیای شهری:

شهرنشینی و شهرگرائی، سکونتگاههای انسانی را شکل دوباره می‌بخشد. شهرنشینی علت و محصول تغییرات مهمی است که از پراکندگی جغرافیایی مردم و فعالیتهای اجتماعی ـ اقتصادی آن‌ها را در مکان ویژه‌ای به وجود می‌آیند. شاید بتوان پدیده شهر و شهرنشینی را بدین شرح مورد بررسی قرار داد:
1- شهر و شهرنشینی به منزله تسلط امر تراکم در همه سازمانها، موسسات، واحدهای مسکونی و افزایش جمعیت مکانهای ویژه.
2- شهر به منزله تمرکز فعالیتهای اقتصادی غیر کشاورزی در سکونتگاههای انسانی.
3- شهر به منزله کانون اصلی عرضه خدمات به جمعیت متراکم شهر و منطقه نفوذ آن.
4- شهرنشینی به منزله تسلط شیوه خاص زندگی و نشان دهنده سیر مدنیت و تمدن جوامع انسانی.
در دوره‌های گذشته به طور سنتی جغرافیای شهری از موقع، موضع، وسعت و کارکرد، شکل، موفولوژی و سازمانهای داخلی شهرها گفتگو می‌کرد. اما به موازات توسعه شهرها، افزایش جمعیت شهرهای بزرگ ظهور مسائل گوناگون و پیچیده اجتماعی ـ اقتصادی در داخل شهرها و ورود شهرهای بزرگ جهان سوم به سیستم اقتصادی جهان، جغرافیای شهری به ابعاد تازه‌های دست یافته و باعث تحلیل دقیق شرایط سیاسی و اجتماعی در قلمرو جغرافیا و شهری شده است.
همگرائی و تقارب جغرافیای شهری با سایر علوم: جغرافیای سیاسی (علوم سیاسی) جغرافیای تاریخی (تاریخ) ، جغرافیای اجتماعی (جامعه شناسی) و جغرافیای اقتصادی (اقتصاد) .
امروزه جمعیت پذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی ـ اقتصادی آن‌ها به شکل کاملاً تازه‌ای از شهر نشینی و شهرگرائی به وجود آورده است که با آنچه در نیمه اول قرن بیستم در شهرها دیده می‌شد تفاوت بسیاری دارد. روشن است که جغرافیای شهری نیز باید ابعاد و قلمروهای تازه‌ای بیابد تا محیط زیست شهری مناسبی برای ساکنان شهرها فراهم آورد. از این رو امروزه در بررسیهای جغرافیائی شهرها از ایدئولوژی حاکم بر شهرها، تحلیل تصمیمات حکومتی در مورد خلق فضای فیزیکی و اجتماعی شهرها، وابستگی به اقتصاد جهانی برای بررسی مسائل مهم شهرهای جهان سوم، عدالت اجتماعی، کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی ـ مکان گزینی همه سازمانها و تاسیسات شهری مانند کارخانها، پارکها، بیمارستانها، مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی، مناطق فرهنگی، فرودگاهها، ترمینالهای مسافربری، مدارس، درمانگاهها و … سخن به میان می‌آید.
امروز سیستمهای شهری به صورت حوزه‌های مادر شهری منطقه شهرنشین، مجموعه‌های شهری و سرانجام به شکل مگالاپلیس ظاهر می‌شود که در همه آن‌ها مادر شهرها، شهرهای بزرگ، شهرهای میانی، شهرک‌ها و روستاها در داخل مجموعه‌ها و سیستمهای سلسله مراتبی قرار می‌گیرد و یک واحد منسجم و به هم پیوسته شهری را تشکیل می‌دهد که از شرایط سیستمی تاثیر می‌پذیرد و برخوردی سیستمی می‌طلبد. این سیستم شهری ـ سلسه مراتبی نه تنها به ناحیه جغرافیایی شهر سامان می‌دهد بلکه در جهان سوم از سیستمهای مادر شهرهای جهانی نیز شدیداً نیرو می‌گیرد.

دو موج بزرگ در تحولات جغرافیایی شهری:

به نظر عده‌ای از جغرافیدانان بین سالهای 1960-1985 جغرافیای شهری در مسیر تکاملی خود به دو موج علمی ـ فلسفی برخورد می‌کند و رنگ اجتماعی و فلسفی بیشتری می‌پذیرد.
موج اول (تحولات اجتماعی در جغرافیای شهری) : ویژگیهای موج اول عبارتند از: برخورد اکولوژیک، اقتصاد جدید شهری و برخورد رفتاری.
موج دوم: ویژگیهای موج دوم عبارتند از: مکتب نئووبری، برخورد انسان گرائی، برخورد نئومارکسیستی.
مطالعه تطبیقی در جغرافیای شهری:
در جغرافیای شهری مطالعه تطبیقی از شهرها، جغرافیدانان را از جنبه‌های مختلف به انتهای تازه‌ای می‌کشاند و او را با تضادها و گوناگونیهای اجتماعی ـ اقتصادی در شهرها آشنا می‌سازد. جغرافیدانان در مطالعه تطبیقی به شرایط نابسامانیهای شهری پی می‌برند و سیاست گزینه مسئولان امر را در حل مسائل شهری تحلیل می‌کنند.
مطالعه تطبیقی که در واقع تحلیل نظریه‌های مختلف درباره موضوعات و مسائل شهری خواهد بود از چند نظر دارای اهمیت است:

1- در مطالعه تطبیقی آگاهی از تضادها و پیشرفتها و در نتیجه ریشه یابی آن‌ها یک نوع تکامل فرهنگی برای جغرافیدانان غفلت زده محسوب خواهد شد.
2- جغرافیدانان در مطالعه تطبیقی می‌توانند به بهره گیری نظریه‌ای در موضوع خاص بپردازند به عبارت دیگر مطالعه تطبیقی به جغرافیدانان امکان می‌دهد که در مسائل شهری از میان تضادها و تفاوتهای موجود به این واقعیت پی ببرد که چه چیزی در حل مسائل اساسی و چه چیزی غیر اساسی است.
3- در جغرافیای شهری مطالعه تطبیقی به تحلیل تطبیقی می‌انجامد و تحلیل نظریه‌های اجتماعی را در شناخت مسائل شهری قوت می‌بخشد، بدون این تحلیلهای نظریه‌ای جغرافیای شهری به صورت جغرافیای توصیفی در می‌آید.
مطالعات ماکرو و میکرو در جغرافیای شهری:
مطالعات ماکرو (کلان) در شهرنشینی، بررسی روابط و تاثیرات مرکز پیرامون در نظام اقتصاد جهانی است بدین سان که در مطالعه کلان شهر و شهرگرائی هم از سیستم شهرنشینی و شهرگرائی ملی سخن به میان می‌آید و هم تاثیرات نفوذ خارجی میزان وابستگی اقتصادی و سیاسی به مرکز، الگوی فضائی ملی و تحول آن‌ها بررسی می‌شود. اما مطالعه میکرو (خرد) از شهر، بررسی جغرافیائی یک شهر است که در آن از مورفولوژی شهری، اقتصاد شهری سازمانها و نهادهای اجتماعی در شهرها، سیاست شهری، روابط شهر و روستا، امر مهاجرت و توان جمعیت پذیری شهر سخن به میان می‌آید.