نقش فناوري اطّلاعات در توسعه مديريت شهري

سيروس نظريان آزاد

رئيس اداره تشکيلات و آموزش و سرپرست واحد محيط زيست

چکيده

علاوه بر موضوعاتي همچون محيط زيست، حمل و نقل، ايمني و برنامه ريزي شهري، يکي از عوامل مهمّي که تأثير فزاينده و تعيين کننده­اي بر عوامل سازنده شهري دارد، مديريت شهري است. مسائل بسياري در شهرها وجود دارد که براي حلّ آنها، وجود مديريت شهري ضروري است. گستردگي و پيچيدگي مسائل شهري و رشد و توسعه روزافزون شهرها، مديريت امور شهر را به وظيفه­اي دشوار تبديل نموده­است. در دو دهه اخير، واژه فناوري اطّلاعات يا فناوري اطّلاعات و ارتباطات به عنوان يک پديده نوظهور و قدرتمند، جايگاه جهاني خود را پيدا کرده است و از هم ­اکنون انتظار مي­رود در ساختارهاي فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي و همچنين در بنيان­هاي سنّتي اداره جوامع، تحوّلات اساسي رخ دهد و سيستم جديدي از مديريت معرفي گردد. گسترش فناوري اطّلاعات و ارتباطات باعث ايجاد تحوّلات بسياري در زمينه­هاي مختلف از جمله ظهور شهر، شهرداري و شهروند الکترونيکي شده است. در اين تحقيق ضمن تشريح مفاهيم فناوري اطّلاعات و ارتباطات و مديريت شهري، بيان مي­شود که کارکردهاي فناوري چگونه مي­تواند مديران شهري را در طرّاحي، برنامه­ريزي و مديريت کلان­شهرها ياري نمايد.

 

کلمات کليدي: فناوري اطّلاعات و ارتباطات، توسعه مديريت شهري، شهر الکترونيکي، شهرداري الکترونيکي

 

مقدمه

امروزه، شهرنشینی و توسعه شهری یکی از پدیده­های ویژه است. رشد سریع شهرها و پیشی گرفتن آن از توانائی­ها و منابع مدیران شهری، ارائه خدمات شهری مناسب را برای مدیران شهری به یک چالش عظیم تبدیل نموده است. تراکم جمعیّت، دشواری رفت و آمد در محیط­های شهری، آلودگی­های هوا و ناامنی­های اجتماعی، برخی از مشکلاتی است که ذهن کارشناسان و صاحب­نظران در حوزه­های مختلف را به خود مشغول نموده است. در این خصوص، به منظور کاهش و برطرف نمودن مشکلات یاد شده، توسعه فناوری اطّلاعات و ارتباطات مدّ نظر قرار گرفته است. در حوزه مدیریّت شهر­های بزرگ جهان، توسعه فناوری­های اطّلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحوّلات اساسی در هوشمندسازی نظام­های اداره و کنترل امور شهری شده است. شهرداری یکی از مهمّ­ترین نهادهای مدیریّت شهری در ساختارهای اجتماعی و سیاسی محسوب می­شود که تحت تأثیر انقلاب اطّلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. در ادامه، بر اساس برخی از مطالعات انجام شده در کشور بیان می­شود که فناوری اطّلاعات و ارتباطات در قالب شهر، شهرداری و شهروند الکترونیکی چگونه می­تواند عاملی موثّر برای بهبود و توسعه مدیریّت شهری باشد.

1                  پیشرفت روزافزون فناوری اطّلاعات

در دو دهه اخیر، واژه فناوری اطّلاعات یا فناوری اطّلاعات و ارتباطات به عنوان یک پدیده نوظهور و قدرتمند، جایگاه جهانی خود را پیدا کرده است و به نظر می­رسد به زودی کاربردهای مختلف آن، تمام امور روزمره جوامع را- به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم _ تحت تأثیر خود قرار دهد. سرعت تأثیرگذاری و گسترش این پدیده بسیار زیاد است به طوری از هم ­اکنون انتظار می­رود در ساختارهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و همچنین در بنیان­های سنّتی اداره جوامع، تحوّلات اساسی رخ دهد و سیستم جدیدی از مدیریّت معرفی گردد. فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن در جهان به اندازه­ای تأثیرگذار بوده است که سران کشورهای جهان با برگزاری دو اجلاس مهم (در سال­های 2003 و 2005 میلادی در ژنو و تونس)پایه­های اصول جامعه اطّلاعاتی را شکل دادند و با تهیّه برنامه­های اصولی و علمی برای جامعه اطّلاعاتی جهانی، خود را برای تغییرات بیشتر آماده کردند.

بیشتر  کشورهای توسعه یافته ( که دارای سیستم­های پذیرنده در مواجهه با فناوری نوین هستند) منافع و خطرهای احتمالی فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن را پذیرفته­اند و از آن استفاده می­کنند. بعضی از کشورهای در حال توسعه و یا فقیر نیز که در خصوص مزایا و فرصت­های این فناوری اطّلاعات کافی ندارند و یا از امکانات اقتصادی لازم برای به­کارگیری این پدیده بی­بهره هستند، در این زمینه دچار عقب­ماندگی شده­اند. کشورهائی نیز وجود دارند که از نظر مالی مشکل خاصّی ندارند، اما با رویکردی ایدوئولوژیک به این پدیده نوظهور نگاه می­کنند و باعث تأخیر و یا مانع استفاده مردم کشور خود می­شوند. متأسفانه این رویکرد موجب می­شود خسارات جبران­ناپذیری به جامعه تحمیل گردد. از آنجا که تمام ابعاد این پدیده ( و به خصوص بعضی از کاربردهای آن مانند شهر الکترونیکی) حتی در بعضی از کشورهای توسعه یافته نیز شناخته شده نیست. بنابراین، فرهنگ­سازی و آسیب شناسی در زمینه معرفی فناوری اطّلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن اقدام موثّری محسوب می­شود. ]1[

2                  شهر الکترونیکی، چشم­انداز و راهبردها

شهر الکترونیکی، استفاده از فناوری­های اطّلاعاتی و ارتباطی به منظور ارائه خدمات شهری، به صورت به هنگام و مستقیم به شهروندان در 24 ساعته شبانه­روز است. شهر الکترونیکی تسهیلات لازم را به منظور دسترسی مناسب به اطّلاعات و خدمات شهری و فرصت­های گسترده­تر برای مشارکت در فرآیندها را به مردم ارائه می­نماید. شهر الکترونیکی، خدمات شهری را به صورت الکترونیکی در اختیار کاربران قرار می­دهد و یا اطّلاعاتی را با استفاده­کنندگان این خدمات مبادله می­کند.

2.1           چشم­اندازها

• ارائه خدمات مطلوب به شهروندان و گردشگران در هر زمان و هر مکان.
• ایجاد یک شهر نمونه برای زندگی، کار و اوقات فراغت.
• ایجاد محیط اقتصادی پویا با قابلیّت رقابت.
• کاهش سفر­های درون­شهری با توسعه کاربردهای فناوری اطّلاعات.
• شفاف­سازی فرآیند­های کاری.
• ارائه کلیه خدمات مورد نیاز شهروندان به صورت برخط.

2.2           راهبردها

• ایجاد و توسعه زیرساخت اطّلاعاتی با ظرفیت بالا.
• نظارت هوشمند همراه با ارتقاء خدمات شهری و امور مرتبط با مدیریّت شهری.
• آموزش فراگیر شهروندان و کارکنان جهت استفاده از خدمات شهر الکترونیکی.
• یکپارچه­سازی سیستم­های مدیریّتی و عملیاتی شهرداری و سازمان­های مرتبط.
• پیش­بینی و ایجاد منابع پایدار درآمدی برای پروژه­های شهر الکترونیکی.
• بازنگری و بهبود روند­های جاری و رویه­های مورد نیاز و مؤثّر در شهر الکترونیکی.
• ارتقاء کیفیّت، خدمات و آموزش نیروی انسانی.
• ایجاد پایگاه اطّلاعات شهری به منظور اطّلاع­رسانی به موقع مدیران جهت اخذ تصمیم در مدیریّت شهری. ]2[

3                  مزایای استقرار شهر الکترونیکی

عملکرد شهر الکترونیکی را می­توان از دیدگاه­های مختلف برّرسی کرد. از دیدگاه مدیران شهری، استقرار شهر الکترونیکی می­تواند باعث سرعت و سهولت در انجام فعالیّت­ها، شفاف­سازی در ارائه خدمات و استفاده از نظرات مردم شود. از دید شهروندان نیز، دریافت خدمات از این طریق در هر زمان و در هر مکان، فرصت مغتنمی است که رضایت آنها را در پی دارد.

3.1           مزایای استقرار از منظر مدیران شهری

• ايجاد پايگاه اطّلاعاتي.
• افزايش ارتباطات ميان بخشي.
• سهيم شدن در منابع اطّلاعاتي.
• کارآمدي مديريّت و بهبود فرآيند تصميم­گيري.
• شناسايي بهتر مشکلات و نقاط ضعف شهر.
• افزايش قدرت کنترل و نظارت بر شهر.
• صرفه­جويي در زمان و هزينه.
• فراهم­آوردن خدمات اینترنتی با کیفیّت و سرعت بالا برای شهروندان.
• فراهم­آوردن کانال­های آموزشی متفاوت و محیط آموزشی مادام­العمر.
• بهبود کیفیّت زندگی مردم.
• ارائه خدمات یک مرحله­ای به شهروندان.
• تقویّت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصت­های تجاری بیشتر توسط تجارت الکترونیک.
• ارتباط بهتر سازمان­ها و ارگان­های مختلف شهری.
• افزایش مشارکت مردم در اداره شهر.
• کاهش ترافیک شهر با توجه به کاربرد اینترنت در فعالیّت­های شهری شهروندان.
• کاهش آلودگی هوا با کاهش ترافیک شهری.
• همسوسازی سرمایه­گذاری بیشتر روی روش­های نوین اداره شهر.
• تسریع در برطرف شدن مشکلات ایجاد شده در شهر با ارتباط مستقیم مدیران شهری با شهروندان.
• ایجاد بستر مناسب برای ورود ایده­های نو و خلاقیّت­هادر مدیریّت شهرها.
• صرفه­جوئی در وقت و انرژی.
• جلوگیری از سرمایه­گذاری بیشتر روی روش­های قدیمی اداره شهر.
• ایجاد زیرساختار لازم برای توسعه آتی شهر.
• کاهش فساد اداری از طریق شفاف­سازی فرایند­ها.
• افزایش نظم در فعالیّت­های شهر با استفاده از سیستم اطّلاعات جامع.
• افزایش سطح آگاهی مردم.
• درآمد ثابت شهری با وجود آمدن یک سیستم باثبات گردش پول در جامعه.
• نشر فرهنگ و عقاید.
• مدیریّت و نظارت واحد شهری.
• ایجاد زمینه برای استفاده از تجارب بین­المللی در مدیریّت شهرها.

3.2           مزایای استقرار از منظر شهروندان

• پيگيري بهتر امور.
• دسترسی به پايگاه اطّلاعاتي شهری مورد نیاز.
• سهيم شدن در منابع اطّلاعاتي.
• شناسايي بهتر مشکلات و نقاط ضعف شهر به منظور بهبود در تصمیم­گیری در بعضی از فرآیند­های زندگی.
• صرفه­جويي در زمان و هزينه.
• بهبود کلّی درکیفیّت زندگی.
• دریافت خدمات یک مرحله­ای.
• بهره­گیری از فرصت تجاری مناسب بدست آمده از طریق تجارت الکترونیک.
• ارتباط بهتر با سازمان­ها و ارگان­های مختلف شهری.
• دسترسی 24 ساعته به خدمات ­شهری.
• افزایش سطح آگاهی.
• بهره­گیری از خدمات اینترنتی با کیفیّت و سرعت بالا. ]2و5[

4                  مفهوم مدیریّت شهری و شهرداری

گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و رشد و توسعه روزافزون شهرها، مدیریّت امور شهر را به وظیفه­ای دشوار تبدیل نموده­است. علاوه بر موضوعاتی همچون محیط زیست، حمل و نقل، ایمنی و برنامه ریزی شهری، یکی از عوامل مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کننده­ای بر عوامل سازنده شهری دارد، مدیریّت شهری است. اگر شهر همچون سازمانی در نظر گرفته شود، لازم است که در رأس آن عنصری برای برنامه­ریزی آینده و اداره امور کنونی قرار گیرد. این عنصر را می­توان مدیریّت شهر نامید. مسائل بسیاری در شهرها وجود دارد که برای حلّ آنها و پاسخ به درخواست­های موجود در عرصه­های زندگی جمعی، وجود مدیریّت شهری را ضروری می­نماید. این موضوع به خصوص در مسائل خدماتی و عمرانی عمومی جنبه ویژه پیدا می­کند. لذا اموری مانند تأمین بهداشت و نظافت محیط شهر، ایجاد و حفظ فضای سبز، تأمین ایمنی شهر و شهروندان، نیازمند وجود سازمانی با تشکیلات مشخّص است تا مدیریّت شهر به نحو مطلوب صورت گیرد. بدین­سان مدیریّت شهری به معنای سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخ­گوئی به نیازهای ساکنان شهر است و شامل کارکردهای برنامه­ریزی، اجرا، نظارت، کنترل و هدایت است که برای اعمال قدرت باید برآمده از اراده شهروندان و قراردادهای اجتماعی باشد.

ترادف مفهوم مدیریّت شهری به رغم ماهیّت آن با مفهوم شهرداری به عنوان سازمان مدیریّت شهری، ناگزیر می­سازد تا به مفهوم شهرداری نیز پرداخته شود. عنصر سازمانی در نظام اداره امور شهرهای کشور، سازمانی عمومی غیردولتی با نام شهرداری است. در یک تعریف می­توان گفت «شهرداری سازمانی است که سکنه یک شهر با استفاده از حقوق طبیعی خود و اختیاری که قانون به آن­ها اعطا نموده است، به منظور ایجاد و اداره نمودن تأسیسات عمومی، وضع و اجرای نظامات شهری و تأمین نیازمندی­های مشترک محلی به­وجود می­آورند و به آن اختیار و نمایندگی می­دهند تا هزینه خدماتی را که بر عهده آن واگذار گردیده است با روشی منطقی و عادلانه بین سکنه شهر و استفاده­کنندگان توزیع و سرشکن نموده، از آن­ها وصول کند. »

برابر ماده 5 قانون محاسبات عمومی کشور نیز «شهرداری سازمانی است عمومی و غیردولتی که دارای شخصیّت و استقلال حقوقی بوده و تحت نظارت شورای شهر که منتخب مردم است و نظارت دولت از طریق وزارت کشور برای انجام وظایفی که در قانون شهرداری­ها آمده است، تأسیس شده است. » با توجه به تعاریف ذکر شده می­توان گفت تعریف مدیریّت شهری( با توجّه به دیدگاهی که آن را مساوی با شهرداری می­گیرد) عبارت است از اداره سازمانی غیردولتی که برای برآورده کردن نیازهای مشترک شهروندان در سطح شهر از طرف آنها و مطابق با قانون تأسیس می­گردد و در محدوده فعالیّت خود استقلال سازمانی دارد. ]3[

5                  شهرداری الکترونیکی، مهمّ­ترین محور شهر الکترونیکی

تاکنون، مدیریّت واحد شهری در ایران به معنای واقعی خود پیاده­سازی نشده است و وظایف آن در بین سازمان­های مختلف از جمله شهرداری توزیع شده است. به همین دلیل می­توان به پیاده­سازی شهر الکترونیکی با محوریّت شهرداری امیدوار بود. امّا چرا در ایران و سایر کشورهای دنیا، شهر الکترونیکی با محوریّت شهرداری معنی پیدا می­کند، زیرا:

• شهرداری بزرگ­ترین تولید کننده داده­های شهری است.
• شهرداری بزرگ­ترین استفاده کننده داده­های شهری در مدیریّت و برنامه­ریزی شهری است.
• شهرداری گسترده­ترین سازمان خدماتی در ارتباط با مردم است.
• شهرداری گسترده­ترین سازمان در تنوع شرح وظایف است.
• شهرداری مهمّ­ترین سازمان در واگذاری کارهای دولتی به بخش خصوصی است.
• شهرداری مستعدترین سازمان در جلب تخصص، مدیریّت زیرساخت و توزیع فراگیر امکانات است.
• شهرداری فعّال­ترین گلوگاه آماری مورد نیاز در برنامه­ریزی شهری منطقه­ای و ملّی است.
• شهرداری معتبرترین و مطمئن­ترین پایگاه اطّلاعات شهری است. ]2[

6                  کارکردهای فناوری اطّلاعات در شهرداری الکترونیکی

6.1           تأمین نیازهای اطّلاعاتی شهروندان، بازرگانان و توریست­ها از طریق شبکه­های اینترنتی

نیازهای موردنظر شامل اطّلاعات فناوری و صنعت، تحقیق و توسعه، پایه پزشکی و پیراپزشکی، راهبردی و امنیّتی، انسانی (جمعیّت شناختی، مردم شناختی، بوم شناختی) فرهنگی، ادبی و هنری می­گردد.

6.2           هوشمندسازی کنترل حمل و نقل و ترافیک

از این طریق می­توان اخبار و اطّلاعات جاّده­ای، وضعیّت عبور و مرور، طرح و پروژه­های عمران جادّه­ای، شمار خودرو­های در حال تردد در آزادراه­ها و شبکه­های جادّه­ای را به منظور افزایش ظرفیّت جادّه­ها، به طور لحظه­ای منتشر نمود. مدیریّت نظام ترافیکی با بهره­گیری از سیستم رایانه­ای (به عنوان مثال با استفاده از دوربین­های خودکار) میزان و حجم ترافیک جادّه­ها و بر روی پل­ها را مورد برّرسی قرار می­دهد. اطّلاعات به وسیله اپراتورهای ویژه ترافیک و با استفاده از سیستم گردآوری اطّلاعات، پردازش و توزیع می­شوند. رسانه­ای گروهی نیز از جمله رادیو به سیستم رایانه­ای متّصل می­شوند تا امکان گزارش وضعیت ترافیک جادّه­ای فراهم گردد. اطّلاعات و تصاویری که در باره جریان ترافیک، آمار تصادف، ساخت و سازهای جادّه­ای و …. از طریق دوربین­ها بدست می­آید بر روی وب­سایت نیز منتشر می­شود و مسافران امکان دست­یابی به آن را خواهند داشت.

6.3           بازخوردسنجی لحظه­ای

با استفاده از پرسش­نامه­های الکترونیک انجام می­شود. این پرسش­نامه، نوعی چک­لیست از تصمیم­های برنامه­ریزی شده در قالب فرم نظرسنجی است. متصدّیان مربوط در سایت شهرداری، از بازدیدکنندگان درخواست می­کنند تا ضمن ارائه برخی از اطّلاعات شخصی (مانند سن، محل سکونت و … ) به سوالات پاسخ دهند.

6.4           دیدار و گردهمایی­های مجازی با مدیران شهری

سامانه الکترونیکی ارتباطات مردمی، ایده «سازمان شفّاف و پاسخگو» را دنبال می­کند. در صورتی که یک خط ارتباطی متقابل میان مردم و سازمان ایجاد شود می­توان آراء نظرها و افکار مردم رابی­واسطه و مستمرّ دریافت کرد. در این صورت، مدیران می­توانند از تغییرات محیطی آگاه شده و متناسب با تحوّلات، فعالیّت­های لازم را پیش­بینی کنند. دسترسی برابر، سریع و آسان به مدیران سطوح مختلف در سازمان، زمینه­ساز مشارکت واقعی مردم خواهد بود. این سامانه، ارتباط بین مردم و سازمان را آسان نموده و حرکت آزاد اطّلاعات بین مردم و نهادهای اجتماعی را میّسر می­سازد. همچنین، باعث مشارکت بیشتر مردم در تصمیم­سازی می­شود. سوءتفاهم و تنش­های ناشی از فقر ارتباط را کاهش می­دهد و در نهایت، باعث ارتقاء آگاهی و درک متقابل مردم و سازمان از یکدیگر می­شود.

6.5           تشکیل اتاق فکر و ایده­یابی

صاحبان ایده و افراد خلاق، بدون محدودیّت­های فیزیکی و موانع جغرافیائی و اجتماعی، فرصت حضور در اتاق­های مجازی فکر و ایده­پردازی را به دست می­آورند.

6.6           تفریحات و سرگرمی­های مجازی

گزینه­های متنوع و کم­هزینه­ای از انواع تفریحات و سرگرمی­های مجازی در اختیار شهروندان قرار می­دهد.

6.7           خدمات مهارت­آموزی و کارآفرینی مجازی

فردی که با یک ایده و فکر جدید، از طریق بسیج منابع و با ایجاد یک کسب و کار(کسب و کار الکترونیکی یا اینترنتی، کسب و کار خانگی، کسب و کار خانوادگی، کسب و کار کوچک و متوسط) که توأم با مخاطره­های مالی، اجتماعی و حیثیّتی است، محصول و خدمتی جدید را به بازار عرضه می­کند «کارآفرین» نامیده می­شود. ترویج فرهنگ کارآفرینی، توسعه عملیاتی کارآفرینی، ارتقاء توانمندی، آموزش و ترویج کارآفرینی بخشی از امکاناتی است که شهرداری الکترونیک به شهروندان خود ارائه می­کند.

6.8           سازمان و مدیریّت مجازی

در سازمان و مدیریّت، هدف از مجازی کردن تشکیلات و پست­های سازمانی، از میان برداشتن فاصله­های موجود است. با این حال، شرح وظایف تغییر پیدا نمی­کند. با مجازی کردن ساختار سازمان، مدیران و کارشناسان سطوح مختلف می­توانند به­طور افقی با یکدیگر ارتباط داشته باشند، کارایی نیز افزایش می­یابد. همچنین، بسیاری از مشکلاتی که در کارهای گروهی وجود دارد، برطرف می­گردد.

6.9           به سوی تعادل، توازن و فرصت­های برابر

عدم توازن و تعادل در توزیع امکانات، تسهیلات و فرصت­های خدمات شهری در نقاط مختلف، یکی از مهمّ­ترین مشکلات موجود در کلان­شهرها محسوب می­شود. با توسعه فناوری اطّلاعات و ارتباطات و از طریق فراهم نمودن امکانات و فرصت­های مجازی می­توان از گسترش عقب­ماندگی در نقاط مختلف شهر جلوگیری کرد. دسترسی همزمان به اطّلاعات برای همه افراد، باعث صرفه­جوئی در زمان، هزینه­های جاری و همچنین مانع از شکل­گیری روابط ناسالم در معاملات پیمانکاری سازمان می­شود.

6.10      افزایش مشارکت پذیری

شهرداری الکترونیک، مشارکت شهروندان خود را در سطوح مختلف (مشارکت در تعیین نیازها و اولویّت­ها، شناسائی ظرفیّت­ها و توانمندی­های محلّی، اجرای برنامه­ها و نظارت بر عملکرد مدیران شهر) افزایش می­دهد.

6.11      ارائه نظام خدماتی مطلوب

توسعه فناوری در سازمان منشأ تحول و اثر در نظام خدمات شهری خواهد بود. اطّلاع­رسانی سریع و دقیق، سهولت در گردش امور، تسریع کار مراجعین، پایبندی به قوانین، مقررات و رفتار مناسب با مراجعین، برخی از ویژگی­های یک نظام خدماتی مطلوب محسوب می­شود که همراه با جریان حرکت به سوی شهرداری الکترونیکی توسعه پیدا می­کنند.

6.12      تکریم شهروندان

عوامل مؤثّر در رضایت­مندی مراجعه­کنندگان به سازمان عباتند از:

• مهارت­های انسانی
• روش­های انجام کار
• ارائه خدمات مطلوب مبتنی بر نیاز مراجعه کننده

نقش فناوری در تکریم مراجعه­کنندگان به شهرداری به دلیل تأثیر آن در ارتقاء مهارت­های انسانی، اصلاح روش­های انجام کار و ارائه خدمات مبتنی بر نیاز است.

6.13      کاربرد سیستم اطّلاعات جغرافیائی

سازمان­های مختلف به تناسب نیازهای مدیریّتی، با صرف هزینه زیاد، اقدام به جمع­آوری اطّلاعات می­کنند. با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیائی، سازمان­های ذینفع می­توانند از اطّلاعات شهری استفاده کنند. بدین ترتیب، علاوه بر صرفه­جوئی در هزینه­ها و جلوگیری از دوباره­کاری­ها، امکان مشاهده روند تغییرات شهری نیز فراهم می­شود.

6.14      آموزش مجازی

فناوری اطّلاعات، موجب تحوّل در ساختار و روش­های آموزش شهروندان شده است. ابزارهای الکترونیکی، ظرفیّت­های جدید را متناسب با سلیقه و نیاز فراگیران عرضه کرده­اند. بنابراین، شعارهای «شهر یادگیرنده» و «شهروند یادگیرنده» در صورت بکارگیری سیستم­های یادگیری الکترونیکی در شهرداری مجازی تحققّ خواهد یافت.

6.15      سیستم­های ردیابی

سیستم­های ردیابی در خدمات شهری، مزیّت و الزامی است که برای تحققّ یافتن یک کلان­شهر الکترونیکی ضرورت دارد. استفاده از سیستم­های ردیابی الکترونیکی در خدمات شهری منجر به افزایش سطح کیفیّت خدمات، افزایش سرعت در تصمیم­گیری و ارائه خدمات، کاهش هزینه­ها، جلوگیری از سوء استفاده­های احتمالی، هدایت و کنترل بهینه ناوگان در زمان بحران و افزایش دقّت و سرعت در تحلیل­ها خواهد شد.

6.16      نظارت همگانی بر شهرداری

هر سازمانی با توجه به مخاطبان خود در جامعه و تعاملاتی که دارد جایگاه ویژه­ای را برای نظارت مردم بر عملکرد سازمان در نظر می­گیرد. هدایت و تنویر افکار عمومی از عملکرد سازمان، با تقویّت مبانی نظارت همگانی سازمان و بهره­گیری از مبانی نظری و سیستمی تأثیرگذار میّسر خواهد شد. یکی از روش­های مدرن نظارت بر عملکرد سازمان، نظارت بر مبنای فن و تکنولوژی است. در این روش، نظارت به صورت غیر محسوس صورت خواهد گرفت و کنترل بیشتر در عرصه نظام و از طریق نرم­افزارهای مدرن انجام می­گیرد. مهمّ­ترین اثرات نظارت همگانی در شهرداری الکترونیک عبارتند از:

• ایجاد فرصت برابر برای شهروندان در دسترسی به مدیران شهری و تحققّ رویکرد عدالت محوری
• استقرار نظام نظارت دقیق و مستقیم شهروندان بر مدیران شهری
• تشخیص تهدیدها و فرصت­های پیرامون مدیران شهری
• فراهم شدن امکان رسیدگی دقیق­تر به نظرات و خواسته­های مردم در رابطه با خدمات اداری
• پاسخگوئی بهتر به توقّعات و انتظارات مردم
• اطّلاع­رسانی دو سویه به شهروندان و مدیران

6.17      کنترل سازه­های شهری

سیستم­های هوشمند کنترل سازه­های شهری، سطح ایمنی بنا (از نظر نوع و استحکام مصالح) و مقاومت سازه­ها در برابر شرایط محیطی و فجایع طبیعی را برّرسی کرده و اطّلاعات مورد نیاز را در مورد تناسب بنا با فضا عرضه می­کنند.

6.18      برخورداری آسان و همگانی از ارتباطات و فناوری اطّلاعات

هدف اصلی از توسعه و ایجاد محیط­های هوشمند این است که شرایطی فراهم گردد تا افراد (با هر میزان سواد و اطّلاعات) بتوانند به راحتی از دستاوردهای فناوری اطّلاعات استفاده نمایند. ]4[

7                  نتیجه

پیشرفت سریع شهرها در جهان و الکترونیکی شدن آنها نشان می­دهد که روز به روز جهان در حال متحوّل شدن است. تاریخ نشان می­دهد که هر کشوری زودتر تحوّلات جدیدی را درک کند و آنرا به مرحله عمل برساند، آینده موّفق­تری در پیش­روی دارد. ]1[ در عصر حاضر، اطّلاعات و اطّلاع­رسانی، مهمّ­ترین ابزار استراتژیک برای مدیریّت و اداره صحیح همه واحدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی محسوب می­گردد. به همین دلیل اهمیّت اطّلاعات در فرآیند تصمیم­گیری، فناوری اطّلاعات در جهان با سرعت چشم­گیری در حال توسعه است و تمامی فعالیّت­های روزمره بشر را تحت تاثیر قرار داده است. در حوزه شهری، شهرها و شهرداری­های الکترونیکی یکی پس از دیگری در حال ظهور هستند و در آینده­ای نزدیک، ارائه خدمات شهری را کاملا دگرگون می­کنند.

آنچه از مطالب ارائه شده برداشت می­شود این است که در یک شهر الکترونیک، کارها را می­توان بسیار ساده­تر و با اطمینان خاطر بیشتری انجام داد. تاثیر بکارگیری فناوری اطّلاعات و ارتباطات را می­توان از دیدگاه­های مختلف بررّسی کرد. از دیدگاه مدیران شهری، این پدیده می­تواند باعث سرعت و سهولت در انجام فعالیّت­ها، شفاف­سازی در ارائه خدمات و استفاده از نظرات شهروندان شود. از دید کاربران نیز، دریافت خدمات در هر زمان و هر مکان فرصت مغتنمی است که رضایت آنها را در پی­دارد. در صورتی که مدیران شهری و شهروندان با تمام ابعاد بکارگیری فناوری اطّلاعات و ارتباطات در قالب شهر، شهرداری و شهروند الکترونیکی آشنا شده و آن را بپذیرند، سرعت توسعه این پدیده بیشتر شده و شانس داشتن یک شهر خوب و پاسخگو افزایش می­یابد.

 

مراجع

• [1] جلالی، علی اکبر، شهر الکترونیک، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، 1384.
• [2] جلالی، علی اکبر، “شهر الکترونیکی”، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 64، خرداد ماه 1386.
• [3] خانزاده، علی، “شهر، شهرداری، شهروند الکترونیکی”، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات ، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 73، خرداد ماه 1386.
• [4] صرافی، مظفر و عبدالهی، مجید، “تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقرّرات و مدیریّت شهری”، فصل­نامه پژوهش جغرافیائی، شماره 63 ، ص121، تهران، بهار1387.
• [5] محکی، علی اصغر، “شهرداری الکترونیکی”، ماهنامه توسعه کاربری فناوری اطّلاعات و ارتباطات ، سال پنجم، شماره دوم، صفحه 77، خرداد ماه 1386.
• [6] نظریان آزاد، سیروس و حاتم آبادی فراهانی، الهام، “تجارب حاصله از به­کارگیری یک نمونه از فناوری اطّلاعات در مدیریّت شهری”، کنفرانس بین­المللی مدیریّت، چهارم، سالن اجلاس سران، 30 آذر ماه 1385.