جایگاه طرح‌های ساختاری در سلسله‌مراتب طرح‌های توسعه شهری و فرایند تهیه و تصویب آنها
دایرةالمارف برنامه‌ریزی شهری طرح ساختاری را چنین تعریف نموده است:
طرحی است که برای یک استان یا شهرهای مهم با تدوین سیاست‌ها پیشنهادهای کلی ارائه می‌شود. طرح ساختاری به سیستم اجتماعی و اقتصادی و کالبدی، که هر یک موضوعاتی را برای برنامه‌ریزی و با کنترل و نظارت فراهم می‌آورد، مرتبط است.این طرح به تدوین چارچوب‌هایی برای ناحیه می‌پردازد که شامل نحوه‌ی توزی جمعیت، فعالت و ارتباط بین آنها، الگوی کاربری اراضی، نحوه‌ی شکل‌گیری فعالیت‌های آتی، ارتباط با شبکه ارتباطات و سیستم سرویس خدماتی است.
طرح ساختاری شامل سندی مکتوب است که دربرگیرنده‌ی گزارش‌های پایه طرح، سیاست‌ها و پ پیشنهادهای کلی مطرح‌شده و نحوه‌ی دسترسی به آنها در طول زمان اجرای برنامه است. طرح‌های ساختاری عموماً با ارائه نمودار، تصاویر و توصیف موضوعات مهم در خصوص نحوه‌ی اداره برنامه‌ریزی و اجزا آن همراه است. پیشنهادهای طرح ساختاری پس از مشخص شدن، به دولت مرکزی ارائه می‌شود. این روند با توجه به مشارکت مردم ممکن است مورد تعدیل،پذیرش یا رد قرار گیرد.طرح ساختاری ممکن است پس از تصویب در هر زمان تغییر یابد، اما رویه‌های مشخص همانند مراحل قبلی باید مجدداً تکرار شود، تا طرح جدیدی جایگزین طرح قبلی گردد.بر اساس تعریف دیگری که از طرح‌های ساختاری شهر در جزوه مبانی و چارچوب بازنگرش شرح خدمات شهری )وزارت مسکن و شهرسازی، 1378 )آمده است، آمده است:
طرح جامع )ساختاری( شهر طرح‌هایی هستند جایگزین شرح‌های توسعه و مران و حوزه نفوذ شهر، که در چارچوب برنامه‌ها، راهبردها و سیاست‌های طرح جامع )ساختاری( شهرستان برای هدایت توسعه فضایی شهرهایی با جمعیت بیش از 50 هزار نفر و منطقه شهری بلافصل آن تهیه می‌شود.طرح‌های جامع )ساختاری( شهر برای دوره‌ای بلندمدت، چارچوب توسعه فضایی شهر و منطقه‌ی بلافصل آن را مشخص می‌سازند و از طرح مسائل جزئی می‌پرهیزند و پای‌های برای تهیه طرح‌های محلی به شمار می‌روند)احمدیان،1383،17-18.)علاوه بر تعریف پیش‌گفته، در همان مجموعه بازنگری شرح خدمات که از طرف وزارت مسکن و شهرسازی منتشرشده است، محتوا و اسناد این قبیل طرح‌ها به شرح زیر نوان شده است:
طرح‌های ساختاری برای نواحی مختلف با موضوعات گوناگون تهیه می‌شود و بنابراین می‌باید در نحوه‌ی ارائه‌ی آنها حداکثر آزادی برای مسئولین و برنامه‌ریزان منظور گردد. بااین‌حال شکل مناسب برای ارائه طرح این است که بتواند به بهترین و روشن‌ترین نحو، وضع موجود را تشریح کند، اهداف طرح را روشن سازد، تصمیمات مسؤولین را در جهت تحقق اهداف نشان دهد)مهدی زاده،1385،350.)بخش مهمی از محتوای طرح ساختاری از اهمیت منطقه‌ای و ملی برخوردار است؛ بنابراین طرح ساختاری با راهبردهای وسیع تر در این سطوح ارتباط پیدا می‌کند. گزارش طرح 32 می‌بایست نحوه‌ی ارتباط طرح ساختاری را با راهبردهای فراتر شرح دهد و به تفسیر آنها با شرایط محلی‌تر بپردازد)مهدی زاده،1385،350.)ازجمله موضوعات اساسی در محتوای طرح‌های ساختاری می‌توان موارد زیر را برشمرد:
تعیین ساختار کلی و نظام فضایی شهر ازنظر کاربری‌های اصلی شهر؛
– تعیین ساختار کلی و نظام اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر؛
– تعیین ساختار کلی و نظام شبکه ارتباطی و حمل‌ونقل شهری؛
– تعیین ساختار و نظام مدیریتی شهر؛
– تعیین نظام کلی فضای باز و سبز با توجه به ویژگی‌های محیطی و حفظ محیط‌زیست؛
– برنامه‌ریزی بهسازی و نوسازی مراکز شهری و سیاست‌های احیای مرکز شهر و بافت فرسوده و حاشیه‌ای )اسکان غیررسمی(؛
– برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت فضاهای شهری و سیمای شهری؛
تعیین جهت‌گیری مومی رشد شهر و تعیین کاربری‌های مده شهری؛
– برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری شامل سیستم حمل‌ونقل مومی، توقفگاه‌ها و پایانه‌ها؛
ساماندهی )مکان‌یابی( محوطه‌های صنعتی، تفرجی، تأسیسات و تجهیزات شهری؛
– تعیین محدوده ملی مناطق خاص برای طرح‌های موضع )مورد مداخله(؛
– تعیین محدوده کلی مناطق )محوطه‌ها و محورها( خاص برای طرح‌های ویژه طراحی شهری؛
تعیین طرح‌های موضع خاص درزمینهٔ مختلف زیست‌محیطی، تأسیساتی، اوقات فراغت، ارتباط و نوسازی و بهسازی شهری؛
تعیین حوزه و حریم شهر؛ – تدوین معیارها و توصیه‌های طرح‌ریزی شهری در مقیاس کالن )احمدیان،1383،18-19.
فرایند خلاصه‌ی تهیه‌ی طرح‌های ساختاری عبارت است از:
1 .بررسی سیاست‌های ملی و منطقه‌ای
2 .تبیین اهداف، سیاست‌ها و پیشنهادهای کلی
3 .تهیه‌ی چهارچوب برای تهیه‌ی طرح‌های تفصیلی
4 .تعیین محدوده‌های مالیاتی
5 .تهیه‌ی راهنمای کنترل ساخت‌وساز
6 .ارائه‌ی تصمیمات و مواد اصلی طرح به شورا و موم مردم
7 .تدوین فهرست اصلی برنامه‌ریزی قبل از ارائه برنامه‌های دولت مرکزی و بخش مومی
نمودارشماره 2-1 فرایند تهیه طرح ساختاری مأخذ : (مرادی مسیحی، 1389 )
جایگاه طرح‌های ساختاری در سلسله‌مراتب طرح‌های توسعه شهری : – –
ا توجه به آنچه در کشورهای پیشگام در این زمینه صورت گرفته سات ، )بر اساس دو مجموعه ارائه‌شده: دستورالعمل تهیه طرح‌های توسعه )تهیه‌شده توسط وزارت خانه‌سازی و دولت محلی ) 1970 )و نشریه‌ی DOE کشور انگلستان( طرح‌های توسعه شهری عبارت‌اند از
طرح‌های ساختاری
• طرح‌های تفصیلی
o طرح‌های پهنه‌ای )تفصیلی پایه(
o طرح‌های موضع
o طرح‌های موضوع ( Gilg,2005,15
2-3-5 فرایند بررسی طرح در برنامه‌ریزی ساختاری:
در سال 1984 دستورالعمل تهیه‌ی طرح‌های ساختاری بر مبنای تجربیات دهه‌ی 1970 موردبازنگری قرار گرفت و در نشریه DOE ارائه شد. این فرایند با مطالعات شناخت در خصوص مسائلی که بر توسعه مؤثر خواهند بود آغاز می‌شود: کاربری, جمعیت و ارتباطات. این مطالعات در عین معرفی مشکلات موجود, برای دستیابی به تصوری از وضعیت موجود تهیه می‌شود که برای تعیین گزینه‌های سیاست‌گذاری موردنیاز است. در این فرایند لازم است که این موارد در نظر گرفته شود: سیاست‌های موجود برای کل منطقه, منابع موجود و نظر موم. از دولت محلی خواسته‌شده است که درزمینهٔ مشارکت مومی, این سه وظیفه را به انجام برساند: اجماع عمومی در خصوص برنامه را تأمین نماید, مردم را از میزان و نحوه‌ی مشارکت مطلع سازند و نسخه‌هایی از برنامه را تهیه نمایند ) -14,2005,Gilg 15.)پس از طی فرایند سیاست‌گذاری, انتخاب سیاست‌ها و ه که ممکن است چند سال زمان ببرد, برنامه باید در قالب مستندی که به‌عنوان “اعلامیه مکتوب” شناخته می‌شود, به “ارزیابی مومی) EIP “)گذارده شود. ازای EIPبارت است از رئیس، بازرس و دبیر، نمایندگانی از شورای شهرستان، شورای بخش ، شورای محله ، انجمن 9 خانه‌سازان، سرمایه‌گذاران، گروه‌های ساکنین، اتاق بازرگانی ،گروه حافظان انگلستان روستایی ، رسانه‌ها و سایر حاضرین به‌عنوان شهود )17-14,2005,Gilg.
نمودار شماره 2-2 فرایند تهیه و بررسی طرح ساختاری
طرح ساختاری باید معلوم کند که هریک از جنبه‌های جداگانه‌ی برنامه‌ریزی، چگونه مورد رسیدگی قرارمی‌گیرد. اگرچه روابط متقابل سیاست‌ها، بخش اصلی طرح ساختاری را تشکیل می‌دهند؛ اما به‌منظور تسهیل و روشنی کار لازم است که ابعاد دقیق‌تر استراتژی و دلیل آن، ازجمله انتخاب سیاست‌های گزینه در مورد موضوعات مجزا تشریح گردد. این موضوعات بارت است از: 1-جمعیت 2 -اشتغال و درآمد 3-منابع 4 -مسکن 5-صنعت و تجارت 6-حمل‌ونقل 7-خرید 8-آموزش 9-سایر خدمات اجتماعی و محلی 10 -تفریح و فراغت 11 -حفاظت، سیمای شهر و طراحی منظر 12 -خدمات رفاهی 13…
هر یک از این موضوعات متکی به مطالعات پشتیبان است که از تحلیل آنها فرضیات و سیاست‌ها به دست می‌آید. متن اصلی و مدارک این مطالعات در گزارش تحقیقاتی ارائه می‌شود و فقط خلاصه آن در “سند طرح” مورداستفاده قرار می‌گیرد)مهدی زاده،1385،356.
نقد طرح ساختاری و نیل به سمت طرح‌های ساختاری با رویکرد راهبردی
تهیه طرح‌های ساختاری و تفصیلی توسط دو گروه و امکان بروز تناقضات و دم رایت پیشنهادهای طرح ساختاری در طرح تفصیلی )18,2005,Gilg)
o زمان طولانی در تصویب قانونی به دلیل تعدد گزارش‌ها کتبی و اسناد توضیحی مفصل )مهدی زاده،125،1385)
o نادیده گرفتن ارتباط بین موضوعات و موضع‌های مختلف موجود در یک سیستم و تصمیم‌گیری منفرد در مورد موضوعات )مشهودی،1379،87 .)
o وقت‌گیر و پرهزینه بودن مور و بازنگری برنامه‌های محلی به‌واسطه انعطاف‌پذیر نبودن آنها)رضوی،136،1385.
در پی بروز این مشکلات، با تلفیق شیوه‌ی الگوی راهبردی با روش ساختاری سی گردید تا حدودی از این مشکلات روش کاسته شود)مشهودی،1379،87 .)در همین راستای است که در طرح‌های انگلستان طی سال‌های 1968 تا 2004 برنامه‌ها در قالب راهنمای کنترل ساخت‌وساز بر مبنای یک برنامه “ساختاری” که جنبه‌ی راهبردی داشت تهیه می‌شدند)9,2005,Gilg)
