1-1- تجربیات کاهش نابرابری منطقه ای
1-1-1- تجربیات داخلی
کاهش نابرابری فضایی و زدودن محرومیت از نواحی گوناگون هدفی جهانی تلقی میشود. در ایران نیز بحث و بررسی پیرامون فقرزدایی و محرومیت از سالهای پیش از انقلاب در چارچوب کاهش عدم تعادل و نابرابریهای منطقه در دستور کار برنامه عمرانی پنجساله کشور بوده است (مهندسان مشاور همکاری شرق آینده- آمایش و توسعه البرز، ۱۳۹۲: ۳). پیش از انقلاب اسلامی، مهمترین اقدامی که درزمینهٔ منطقهای و ایجاد تعادل در توسعه منطقهای کشور صورت گرفته، برنامه آمایش سرزمین است؛ مطالعه آمایش سرزمین در ایران قبل از انقلاب ( ۱۳۵۴) توسط مهندسین مشاور ستیران تهیه شد. تعادل میان محیط شهری و محیط روستایی، از بین بردن نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی و توزیع جغرافیایی متعادل رشد اقتصادی و درآمد، کیفیت و کمیت خدمات در پهنه سرزمین ازجمله اهداف کلی طرح پایه آمایش سرزمین تعیینشدهاند (زیاری، ۱۳۸۶: ۲۶۸- ۲۶۳).
پس از انقلاب، وجود نابرابریها و عدم تعادلهای اجتماعی و منطقهای سبب شد تا دولت به شیوههای گوناگون تلاش نماید این نابرابریها را تعدیل نماید. در عرصههای روستایی، دولت با ایجاد نهاد جهاد سازندگی در سالهای آغازین انقلاب، کار عمرانی و آبادانی در روستاهای کشور را باهدف بهرهمند ساختن روستائیان از خدمات اجتماعی و زیربنایی شروع کرد. مقوله مناطق محروم و محرومیتزدایی از سالهای اولیه دهه ۱۳۶۰ در نهاد برنامهریزی و بودجهریزی کشور آغاز و طی سالها و دهههای بعد به یکی از وجوه برنامهریزی و تنظیم بودجه کشور تبدیل شد (مهندسان مشاور همکار شرق آینده- آمایش و توسعه البرز، ۱۳۹۲: ۳). ازجمله اولین طرحهایی که پس از انقلاب با منشأ تفاوتهای منطقهای در ایران تهیه و تصویب شده است، طرح توسعه محور شرق کشور است که مسائل، مشکلات و تنگناهای استان سیستان و بلوچستان، بهعنوان استان محروم کشور، موردبررسی قرارگرفته است (زیاری، ۱۳۸۶: ۲۷۵-274).
از دیگر اقدامات تصویبنامه شماره ۲۵۳۳۵/ ت ۲۴۸۳۶هـ هیئتوزیران، مورخ ۲۹/۵/۱۳۸۰ است که بر اساس سه شاخص مختلف محرومیت از تسهیلات زندگی، فوقالعادههای بدی آبوهوا و همچنین فوقالعاده مرزی، تعلق حق محرومیت کارکنان دولت را تعیین کرده است. این سه شاخص، بخشها و دهستانهای کشور را مشمول دریافت حق میکند (مهندسان مشاور همکار شرق آینده- آمایش و توسعه البرز، ۱۳۹۲: ۳). دلیل این امر را میتوان توسعه اقتصادی کشور براساس ایجاد قطبهای رشد در مراکز شهری بزرگ بهعنوان ابزار رشد اقتصاد ملی و نیز تعارض و عدم هماهنگی میان برنامهریزی ناحیهای و بخشی دانست (موسوی، ۱۳۸۲: ۱۸). جدول (۲-3)، ویژگیهای برنامههای عمرانی قبل و پس از انقلاب اسلامی را درزمینه ایجاد توسعه متوازن منطقهای و کاهش نابرابریهای منطقهای نشان میدهد.
جدول 2‑3:اهداف و ویژگیهای عمرانی برنامههای عمرانی کشور درزمینه کاهش نابرابری توسعه منطقهای
برنامه عمرانی | اهداف و ویژگیها | |
پیش از انقلاب | برنامه عمرانی اول
(۳۴-1327) |
شناسایی توان کشاورزی و اسکان عشایر در منطقه مغان، اجرای طرحهای کوچکی در سیستان و بلوچستان و کرمان |
برنامه عمرانی دوم
( ۴۱-1334) |
توسعه منطقهای مبتنی بر نظریه قطب رشد، مطرحشدن برنامهریزی منطقهای بهعنوان ابزاری برای توسعه مناطق عقبمانده اما مستعد، تهیه طرحهای توسعه منطقهای برای خوزستان و عدم اجرای آنها | |
برنامه عمرانی سوم
(۴۶-1341) |
بر پایه نظریه تمرکز سرمایهگذاری در منطقه عقبمانده مطرحشدن برنامهریزی منطقهای در دشت قزوین جیرفت، کهگیلویه، ماهیدشت سر پل ذهاب | |
برنامه عمرانی چهارم
(۵۱-1347) |
تکمیل و توسعه قطبهای صنعتی در شهرهای اصفهان، اهواز، اراک و تبریز و توجه به شیراز، قزوین و بندر امام خمینی و باختران، اولویت تخصیص اعتبارات عمرانی و کمکهای بهداشتی و درمانی مناطق عقبمانده در ماده ۱۷ برنامه | |
برنامه عمرانی پنجم
( ۵۶-13529 |
تأکید بر ایجاد تعادل بیشتر بین مناطق مختلف کشور، توسعه اقتصادی متعادل استانها و توزیع عادلانه خدمات، تهیه برنامههای عمرانی ۵ ساله استانها یا هدف کاهش شکاف توسعه منطقهای و سرمایهگذاری در مناطق توسعهنایافته، مقدمات طرح آمایش سرزمین | |
پس از انقلاب | برنامه عمرانی اول
(۷۲-1368) |
هدایت و سرمایهگذاریها به مناطق محروم و توزیع عادلانه آن در بین مناطق مختلف کشور در تبصره ۵ قانون ۱، لزوم توجه دولت به بخشهای محروم و ایجاد تعادل منطقهای با توجه به استعدادهای خاص هر منطقه در تبصره ۶ قانون ۱ |
برنامه عمرانی دوم
( ۷۸-1374) |
آغاز مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین | |
برنامه عمرانی سوم
(۸۳-1379) |
پرداختن به موضوع توازن منطقهای در فصل ۲۱ جلد ۱ فراخشی، در دستور کار قرار گرفتن ایجاد نوعی تمرکز غیرمتمرکز و دستیابی به توسعه موزون مناطق | |
برنامه عمرانی چهارم
(۸۸-1384) |
تشکیل ۳ کمیته تخصصی آمایش سرزمین، تعادل منطقهای و کمیته محیطزیست و منابع طبیعی، تدوین فصل ۶ برنامه با عنوان آمایش سرزمین و توازن منطقهای | |
برنامه عمرانی پنجم
( ۹۴-1390) |
اختصاص فصل ۶ برنامه به توسعه منطقهایی، لزوم ارتقای سطح درآمد و کیفیت زندگی روستاییان و کاهش شکاف شهری- روستایی، لزوم توجه دولت به شهرستانهایی که پایینتر از سطح متوسط کشوری هستند( ماده ۱۸۰ توجه به بهرهمندی اقشار کمدرآمد و دهکهای پایین جامعه از امکانات کشور |
منبع : زیاری، ۱۳۶۸: ۲۴۳ و مستندات برنامه سوم ، چهارم و پنجم نوسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی.
در کشورمان، طی سالهای گذشته، سطحبندی توسعه مناطق و مطالعات نابرابری میان نواحی مختلف جغرافیایی و ابعاد گوناگون آن در کانون توجه بسیاری از برنامهریزان و سیاستگذاران اقتصادی، اجتماعی، شهری، روستایی و منطقهای قرارگرفته است. بررسی نابرابریهای منطقهای در دو سطح بین منطقهای (میان مناطق کالبدی ملی، میان استانهای کشور، میان شهرستانهای کشور) و درون منطقهای (میان شهرستانهای یک استان، میان بخشها و دهستان یک شهرستان) انجامشده که با توجه به مقیاس پژوهش حاضر، عمدتاً به پژوهشهای بین منطقهای و درون منطقهای- میان شهرستانهای یک استان- توجه شده است.
1-1-2- تجربیات خارجی
تجربيات جهاني در زمينه كاهش نابرابريهاي منطقهاي نشان ميدهند توجه صرف به زيرساختهاي اقتصادي و كالبدي بدون در نظر گرفتن ساختار اجتماعي منطقه، نه تنها موجب كاهش نابرابريهاي فضايي نشده، بلكه اين پديده را افزايش داده است. جدول (۲-11)، جمعبندي مطالعه تجربه برخي از كشورها را در زمينه كاهش نابرابريهاي منطقهاي نشان ميدهد.
جدول 2‑4:تجربيات کشورهای جهان درزمینه كاهش نابرابریهای منطقهای
كشور | استراتژي | ارزيابي |
تركيه (جنوب شرق آنتاليا) | ارتقاء زیرساختهایی نظير سد و آبياري | ناموفق |
تايلند، برطيل و اندونزي | استراتژي شهرهاي ثانويه | موفق |
چين | مدل توليد خوشه اي صنعتي، استراتژي توسعه هماهنگ: برپایی زیرساختها و شبکههای بزرگ اجتماعي در مناطق داخلي كشور و روستاها | موفق |
مكزيكوسيتي | ارتقاء زیرساختهای اقتصادي در مناطق ميانه و زیرساختهای اجتماعي در مناطق واپسمانده | موفق |
ژاپن | گسترش آموزشهای پایهای، بهداشت، اصلاحات ارضي | موفق |
فيليپين | استفاده از یارانههای مكاني | ناموفق |
هند(ايالت كرالا) | فراهم آوردن تسهيلات اجتماعي ( آموزشي و بهداشت) در كنار فرصتهای اقتصادي | موفق |
منبع: Molnar,۲۰۰۷: ۲۷۷-283 : Fan et al ., ۲۰۱۱: ۴۷-55 : Richardson,۱۹۸۶ : Sinemillioglu,۲۰۰۸ ، سن، ۱۳۸۲:۵۷؛ هودر، ۱۳۸۱: ۵۲-51.
ايجاد ظرفيتهاي مادي و ذهني دخيل نمودن بهرهوران منطقهاي در امر توسعه، ايجاد زيرساختها بهشرط ادغام باسیاستهای يكپارچهسازي منطقه، سرمايهگذاري اجتماعي، كاهش اندازه دولت در مناطق واپسمانده، ادغام ابعاد فضايي و بخشي برنامههاي جامع توسعه ملي، مشوقهاي سرمايهگذاري، توسعه اقتصادي محلي، تعيين مناطق داراي اولويت توسعه، توجه به ساختار جمعيتي، تمايلات مردم و تقويت ساختار اجتماعي مناطق ازجمله راهكارهاي مطرحشده در زمينه كاهش نابرابريهاي منطقهاي در مطالعات جهاني ميباشند.
تقریباً در تمامي مطالعات داخلي در سطوح و مقياسهاي گوناگون كشور، سياستهاي قطب رشد (مدل مركز- پيرامون)، عدم توزيع عادلانه خدمات و زيرساختها و عدم هماهنگي ميان برنامهريزي ناحيهاي و بخشي، ازجمله دلايل نابرابري بين منطقهاي و درون منطقهاي در ايران ذکرشده است. در اين تجربيات، پژوهشگران اغلب به ارائه راهكارهايي نظير تعيين اولويت توسعه مناطق، تعيين اولويت توسعه بخشها، سياست تمركززدايي، تخصيص بهينه منابع و زيرساختها، استفاده مناسب از فضاهاي داراي قابليت توسعه، تخصص منطقهاي، سرمايهگذاري دولتي و خصوصي در مناطق کمتر توسعهیافته پرداختهاند. همچنين بازنگري در منطقه بندی سرزميني، تنوع اقتصادي در مناطق كوهستاني، تقويت زيرساختهاي اجتماعي و ايجاد كريدورهاي حملونقل از مرکز به مناطق حاشيهاي و مرزي و كشاندن توسعه شهرها به سمت نواحي با چگالي كم از ديگر راهكارهاي مطرحشده در اين زمينه است.
1-1-3- نتایج مرور تجربیات جهانی و داخلی
مروری بر تجربیات و مطالعات جهانی برخی از کشورها و ایران درزمینه سنجش سطوح توسعه نواحی و یا مناطق نشان میدهد این تجربیات با در نظر گرفتن تعدادی شاخص توسعه در زمینه و ابعاد گوناگون و با استفاده از روشی مناسب، به ارزیابی نابرابریهای منطقهای و یافتن راهحل مناسب بهمنظور کاهش نابرابریهای موجود پرداختهاند. نتایج مطالعات تجربیات جهانی و داخلی در سه زمینه شاخصهای سطحبندی توسعه مناطق، روشهای سطحبندی توسعه مناطق و راهکارهای کاهش نابرابریهای منطقه بیان میشود:
1-1-4- شاخصهای سطحبندی توسعه مناطق و ارزیابی نابرابریهای منطقهای در تجربیات
در این قسمت، ابتدا لازم است مفاهیم مربوط به «متغیر» و «شاخص» بیان شود: متغیرها ارقام خامی هستند که نمیتوانند سطح توسعه منطقه را در معیارهای انتخاب شده نشان دهند؛ مانند تعداد پزشکان، تعداد شاغلان بخش صنعت (آسایش، ۱۳۷۹ : ۲۹). با تبدیل متغیرها به سرانهها، نسبت مختلف و درصدها میتوان به شاخص سازی متغیرها اقدام کرد؛ مانند تعداد پزشکان در ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت، درصد شاغلان بخش صنعت نسبت بهکل شاغلان و…. شاخصهای توسعه عبارت است از معیارهای آماری که چگونگی و وضعیت ابعاد مختلف توسعه را بهصورت مختصر و درعینحال جامع و اصولی بیان میکنند (کلانتری، ۱۳۸۰: ۱۱۲). درزمینه جمعآوری آمارهای منظم، قابلاعتماد و قابل قیاس که نابرابریهای توسعه بین مناطق را نشان دهند، مشکلاتی وجود دارد. درواقع، قابلاعتماد و قابل قیاس که نابرابریهای توسعه بین مناطق را نشان دهند، مشکلاتی وجود دارد. درواقع، در نظر گرفتن همه اهداف جهانی که در اجلاسهای مختلف سازمان ملل متحد و سایر سازمانها مطرحشدهاند- ازجمله ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی و… مشکل عمده بسیاری از کشورها در این زمینه محسوب میشوند (Qzaslan et al,2003:5) در انتخاب شاخصهای توسعه، توجه به مسائلی از قبیل مفهوم شاخصها، عدم ترکیب شاخصهای توسعه مثبت با شاخصهای منفی، تفسیر شاخصها، تعداد شاخصهای توسعه امری ضروریست. زیرا انتخاب نادرست شاخصها، ممکن است نتیجه مطالعه را منحرف کرده و مانع از دستیابی به نتایج واقعی گردد (یاسوری، ۱۳۸۸: ۲۱۰- ۲۰۷).
در این پژوهش، بهمنظور تعیین شاخصهای سطحبندی توسعه مناطق و نابرابریهای منطقهای، تجربیات جهانی و داخلی موردمطالعه، در نظر گرفتهشده و شاخصهایی که بیشترین تعداد دفعات استفاده در این پژوهشها را به خود اختصاص دادهاند، بهعنوان شاخصهای ارزیابی توسعه برگزیدهشدهاند. این شاخصها بر اساس نظریه توسعه فضایی پایدار و تجربیات موردمطالعه، در شش گروه کالبدی- زیربنایی، اقتصادی، اجتماعی- جمعیتی، آموزشی، بهداشتی- درمانی و محیطزیستی طبقهبندیشدهاند. جداول ۲-15 تا ۲- ۲۰، این شاخصها و مورداستفاده از آنها را نشان میدهند. لازم به ذکر است ابعاد محیطزیستی و نهادی- سازمانی توسعه نقش بسیار کمرنگی در این پژوهش دارد.
جدول 2‑5:شاخصهای کالبدی- زیربنایی سطحبندی توسعه براساس تجربیات مورد مطالعه.
نام شاخص | تجربیات |
تراکم راه ( نسبت طول کل راهها به مساحت شهرستان) | پور محمدی و زالی ( ۱۳۸۸). موسوی و حکمت نیا ( ۱۳۸۴)، زیاری و همکاران ( ۱۳۸۹). رضایی و عطار ( ۱۳۹۰) مولایی ( ۱۳۸۵) |
نسبت طول راههای اصلی چهار خطه به مساحت شهرستان | موسوی و همکاران( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی ( ۱۳۸۸)، تقوایی و همکاران
( ۱۳۹۰)، قدیر معصوم و حبیبی ( ۱۳۸۳)، شیخ بیگلو( ۱۳۹۰) |
نسبت آسفالته در هر ۱۰۰کیلومترمربع مساحت | Mozaffar et al (۲۰۱۱)، موسوی و حکمت نیا( ۱۳۸۴)، زیاری و همکاران
( ۱۳۸۹) |
نسبت راه روستایی آسفالته بهکل راه روستایی | شالی و رضویان( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)،QZASLANET Al. (۲۰۰۳) |
نسبت واحدهای مسکونی دارای آبلولهکشی بهکل واحدهای مسکونی شهرستان | مسعود و همکاران ( ۱۳۹۰)، تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، شیخ بیگلو( ۱۳۹۰)، رضوانی (۱۳۸۱)،MOLNAR (۲۰۰۷) |
در ۱۰۰ خانوارهای دارای آبلولهکشی | زیاری و همکاران ( ۱۳۸۹)، محمدی و همکاران ( ۱۳۹۰)، رضایی و عطار( ۱۳۹۰)، مولایی( ۱۳۸۵) |
نسبت تعداد مشترکین برق به جمعیت | Mozaffar et al (۲۰۱۱)، موسوی و همکاران ( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی ( ۱۳۸۸)، ملکی و شیخی( ۱۳۸۸) |
در ۱۰۰ روستاهای برقرسانی شده | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)، محمدی و همکاران( ۱۳۹۰)، رضایی و عطار ( ۱۳۹۰) |
سرانه مصرف برق | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)،محمدی و همکاران( ۱۳۹۰)، تقوایی و رمضانی ( ۱۳۸۴)، OliveiraSoareset al.QZASLANET Al. (۲۰۰۳) |
نسبت واحدهای مسکونی دارای گاز بهکل واحدهای مسکونی شهرستان | مسعود و همکاران ( ۱۳۹۰)، تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)،شیخ بیگلو( ۱۳۹۰)، رضوانی ( ۱۳۸۱) |
درصد روستاهای دارای لولهکشی گاز | Mozaffar et al (۲۰۱۱)،زیاری ( ۱۳۸۹)، محمدی و همکاران( ۱۳۹۰)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، |
درصد خانوارهای دارای لولهکشی شده | پور محمدی و زالی(۱۳۸۹)،محمدی و همکاران( ۱۳۹۰)،رضایی و عطار ( ۱۳۹۰)، مولایی ( ۱۳۸۵) |
درصد خانوارهای دارای تلفن | زیاری و همکاران ( ۱۳۸۹)، محمدی و همکاران ( ۱۳۹۰)، رضایی و عطار ( ۱۳۹۰)، مولایی ( ۱۳۸۵) |
ضریب نفوذ تلفن ثابت
( تعداد شماره تلفن به ازای هر ۱۰۰نفر جمعیت) |
تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، قدیر معصوم و حبیبی ( ۱۳۸۳)،شیخ بیگلو( ۱۳۹۰)،
رضوانی ( ۱۳۸۱)، شالی وQZASLANET Al. (۲۰۰۳)Oliveira Soares et al. (۲۰۰۳) |
ضریب نفوذ تلفن همراه | تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، قدیر معصوم و حبیبی ( ۱۳۸۳)،مولایی ( ۱۳۸۵) |
در ۱۰۰ روستاهای دارای ارتباط تلفنی | Mozaffar et al (۲۰۱۱)،تقوایی و همکاران(۱۳۹۰) ،محمدی و همکاران (۱۳۹۰)، تقوایی و رمضانی (۱۳۸۴) |
تعداد تلفن عمومی ( همگانی) به ازای ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)،قدیر معصوم و حبیبی ( ۱۳۸۳)،محمدی و همکاران ( ۱۳۹۰)،مولایی ( ۱۳۸۵) |
تعداد دفتر پست به ازای ۱۰۰۰۰ نفر جمعیت | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی ( ۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی ( ۱۳۶۸)، محمدی و همکاران ( ۱۳۹۰)، رضایی و عطار ( ۱۳۹۰)، مولایی ( ۱۳۸۵) رضوانی ( ۱۳۸۱) Sinemillioglu (۲۰۰۸) |
معکوس فاصله مرکز شهرستان از نزدیکترین فرودگاه | پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)،مسعود و همکاران( ۱۳۹۰)،ابراهیمزاده و همکاران (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، |
معکوس فاصله مرکز شهرستان از نزدیکترین ایستگاه راهآهن | پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، مسعود و همکاران( ۱۳۹۰)، ابراهیمزاده و همکاران (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، |
در ۱۰۰ واحدهای مسکونی دارای مصالح بادوام | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)،تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، موسوی و حکمت نیا(۱۳۸۴)، زیاری ( ۱۳۸۹)، زیاری و همکاران(۱۳۸۹)، ضرابی و تبریزی (۱۳۹۰)، |
معکوس تراکم خانوار در واحد مسکونی | مسعود و همکاران( ۱۳۹۰)،تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)،ابراهیم زاده و همکاران( ۱۳۸۹)، موسوی و حکمت نیا ( ۱۳۸۴)، ضرابی و تبریزی (۱۳۹۰)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)،یاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، |
نسبت پروانههای ساخت ۲ طبقه و بیشتر بهکل پروانههای صادرشده | زیاری ( ۱۳۸۹)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، ضرابی و مولوی ( ۱۳۸۶) |
جدول 2‑6:شاخصهای اقتصادی سطحبندی توسعه بر اساس تجربیات موردمطالعه
نام شاخص | تجربیات |
نرخ اشتغال | موسوی و همکاران ( ۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، ابراهیمزاده و همکاران( ۱۳۸۹)، موسوی و حکمت نیا(۱۳۸۴)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، ضرابی وتبريزي(۱۳۹۰)، رضايي و عطار(۱۳۹۰)، تقوايي و رمضاني(۱۳۸۴)، شيخ بيگلو(۱۳۹۰)،
QZASLAN ET AL (۲۰۰۳), Oliveira Soares et al(۲۰۰۳) |
نرخ اشتغال زنان | شالی و رضویان ( ۱۳۸۹)، )، ابراهیمزاده و همکاران( ۱۳۸۹)، موسوی و حکمت نیا(۱۳۸۴)، زیاری و همکاران ( ۱۳۹۰)، QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) (۱۳۸۹)، تقوايي و رمضاني(۱۳۸۴)، |
در ۱۰۰ شاغلین باسواد | موسوی و همکاران ( ۱۳۸۹)، پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، موسوي و حكمت نيا (۱۳۸۴)، زياري (۱۳۸۹)، |
معکوس نرخ بیکاری | شالي و زضويان(۱۳۸۹)، مسعود و همكاران (۱۳۹۰)، ابراهيم زاده و همكاران (۱۳۸۹)، موسوي و حكمت نيا (۱۳۸۴)، زياري و همكاران (۱۳۸۹)، ضرابي و تبريزي (۱۳۹۰)، زياري و همكاران(۱۳۹۰)،
Oliveira Soares et al(۲۰۰۳) MOLNAR(۲۰۰۷) |
معکوس بار تکفل خالص | مسعود و همكاران (۱۳۹۰)، ابراهيم زاده و همكاران (۱۳۸۹)، موسوي و حكمت نيا (۱۳۸۴)، زياري (۱۳۸۹)، زياري و همكاران(۱۳۸۹)، زياري و همكاران(۱۳۹۰)، |
در ۱۰۰ شاغلین کشاورزی ( بهکل شاغلان) | تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، زياري و همكاران(۱۳۸۹)، )، ضرابي و تبريزي (۱۳۹۰)، تقوايي و رمضاني(۱۳۸۴)، كلانتري(۱۳۷۷)، عبدالله زاده و همكاران(۱۳۸۹)، QZASLAN ET AL (۲۰۰۳), Sinemillioglu (۲۰۰۸) |
در ۱۰۰ شاغلین صنعتی
( به کل شاغلان) |
تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، )، ابراهیمزاده و همكاران(۱۳۸۹)، موسوي و حكمت نيا (۱۳۸۴)، زياري (۱۳۸۹)، )، زياري و همكاران(۱۳۸۹)، محمدي و همكاران(۱۳۹۰)، مومني و قهاري(۱۳۹۲)، تقوايي و رمضاني( ۱۳۸۴)،كلانتري (۱۳۷۷)، QZASLAN ET AL (۲۰۰۳), Sinemillioglu (۲۰۰۸) |
در ۱۰۰ شاغلین در بحث خدمات | شالي و رضويان (۱۳۸۹)، موسوي و حكمت نيا(۱۳۸۴)، مومني و قهاري(۱۳۹۲)، تقوايي و رمضاني( ۱۳۸۴)،كلانتري (۱۳۷۷)، |
نسبت ارزشافزوده صنعتی به کار گران صنعتی | محمدي و همكاران(۱۳۹۰)،حاتمي نژاد و همكاران (۱۳۹۰)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰)، |
نسبت تعداد شعب بانکی به جمعیت | شالي و رضويان (۱۳۸۹)، پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، مسعود و همكاران (۱۳۹۰)، تقوايي و همكاران (۱۳۹۰)، ابراهيم زاده و همكاران (۱۳۸۹)، رضايي و عطار (۱۳۹۰)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)،
) QZASLAN ET AL (۲۰۰۳ |
نسبت تعداد واحدهای صنعتی به جمعیت | محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰)، ملكي و شيخي (۱۳۸۸)، Oliveira Soares et al(۲۰۰۳) |
سرانه پرداخت مالیات مستقیم و غیرمستقیم | موسوي و همكاران(۱۳۸۹)، پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، ابراهیمزاده و همكاران (۱۳۸۹)، زياري و همكاران (۱۳۹۰)،
QZASLAN ET AL (۲۰۰۳), Sinemillioglu (۲۰۰۸) |
تعداد قانون گذران و مقامات عالیرتبه نسبت به جمعیت | شالي و رضويان(۱۳۸۹)، موسوي و حكمت نيا(۱۳۸۴)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، كلانتري (۱۳۷۷)، |
سرانه مبلغ سپردههای بانکی | تقوايي و همكاران (۱۳۹۰)، شيخ بيگلو( ۱۳۹۰)،
QZASLAN ET AL (۲۰۰۳), Sinemillioglu (۲۰۰۳) |
نسبت برق مصرفی در بخش صنعتی بهکل برق مصرفی | محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، حاتمي نژاد و همكاران (۱۳۹۰)، تقوايي و رمضاني (۱۳۸۴)، زياري و همكاران (۱۳۸۹)، |
میزان ( عملکرد) محصولات کشاورزی( پسته، خرما، گردو، مرکبات) در هر هکتار | شالي و رضويان(۱۳۸۹)، موسوي وهمكاران (۱۳۸۹)، تقوايي و همكاران (۱۳۹۰)، زياري (۱۳۹۰)، محمدي و همكاران( ۱۳۹۰)، رضايي و عطار (۱۳۹۰)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، رضايي و عطار (۱۳۹۰) مومني و قهاري (۱۳۹۲)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰)،Mozaffar et al. (۲۰۱۱) |
عملکرد در هکتار محصولات زراعی | پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰)، |
نسبت استفاده از ادوات کشاورزی( بهرهبرداران ادوات کشاورزی) به ازای هر هکتار زمین کشاورزی | پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، ) مومني و قهاري (۱۳۹۲)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰)، |
سرانه دام سبک
( گوسفند، بز) به ازای هر بهرهبردار دامی |
تقوايي و همكاران (۱۳۹۰)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، كهنسال و رفيعي )ف(۱۳۸۸)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰) |
سرانه دام سنگین ( گاو، گاومیش، شتر) به ازای بهرهبردار دامی | تقوايي و همكاران (۱۳۹۰)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، كهنسال و رفيعي (۱۳۸۸)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، شيخ بيگلو (۱۳۹۰) |
جدول 2‑7:شاخصهاي اجتماعي- جمعيتي سطحبندی توسعه مناطق بر اساس تجربيات موردمطالعه
شاخص | تجربيات |
معكوس ميزان مرگومیر در شهرستان به جمعيت شهرستان | Oliveira Soares et al (۲۰۰۳). MOLNAR(۲۰۰۷) ،
زياري و همكاران (۱۳۸۹)، |
معكوس ميزان مواليد در شهرستان به جمعيت شهرستان | QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) Oliveira Soares et al (۲۰۰۳). MOLNAR(۲۰۰۷) |
در ۱۰۰ (ميزان)شهرنشینی | موسوي و همكاران (۱۳۸۹)، پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، ابراهیمزاده و همكاران(۱۳۸۹)، زياري (۱۳۸۹)، زياري و همكاران(۱۳۸۹)، ضرابي و تبريزي(۱۳۹۰)، مسعود و همكاران (۱۳۹۰)، موسوي و حكمت نيا (۱۳۸۴)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)،
(۲۰۰۳) QZASLAN ET AL |
معكوس بعد خانوار شهرستان | شالي و رضويان(۱۳۸۹)، تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، زياري(۱۳۸۹)، زياري و همكاران (۱۳۸۹)، مومني و قهاري(۱۳۹۲)، عبدالله زاده و همكاران (۱۳۸۹)، (۲۰۰۳) QZASLAN ET AL |
سهم جمعيت شهرستان از جمعيت استان | شالي و رضويان(۱۳۸۹؟)، زياري (۱۳۸۹)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، زياري(۱۳۸۱)، QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) , MOLNAR(۲۰۰۷) |
چگالي جمعيت ( نسبت جمعيت به مساحت) | پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، ابراهيم زاده و همكاران(۱۳۸۹)، زياري و همكاران(۱۳۸۹)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، زياري و همكاران(۱۳۹۰)، زياري (۱۳۸۹)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) Oliveira Soares et al (۲۰۰۳). MOLNAR(۲۰۰۷) |
تعداد كتاب در کتابخانههای عمومي به ازاي هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعيت | Mozaffar et al.(۲۰۱۱) شالي و رضويان (۱۳۸۹)،پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، )، تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰)، مومني و قهاري (۱۳۹۲)، رضواني (۱۳۸۱) مير غفوري و همكاران(۱۳۸۹) |
تعداد کتابخانههای عمومي به ازاي هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعيت | Mozaffar et al.(۲۰۱۱) تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، موسوي و حكمت نيا(۱۳۸۴)، زیا ری (۱۳۸۹)، زياري و همكاران( ۱۳۸۹)، قدير معصوم و حبيبي (۱۳۸۳)، ضرابي و مولوي (۱۳۸۶)، محمدي و همكاران (۱۳۹۰) ضرابي و تبريزي (۱۳۹۰)، شيخ بيگلو(۱۳۹۰)، مولايي(۱۳۸۵)، ملكي و شيخي (۱۳۸۸)، رضواني (۱۳۸۱)، ميرغفوري و همكاران (۱۳۸۹)، Oliveira Soares et al (۲۰۰۳). |
تعداد چاپخانههای عمومي به ازاي هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعيت | موسوي و همكاران (۱۳۸۹)،پور محمدي و زالي (۱۳۸۸)، تقوايي و همكاران(۱۳۹۰)، قدير معصوم حبيبي(۱۳۸۳). |
تعداد صندلي سينما به ازاي هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعيت | موسوي و همكاران (۱۳۸۹)، تقوايي و همكاران ( ۱۳۹۰)، زياري (۱۳۸۹)، زياري و همكاران (۱۳۸۹)، قدير معصوم و حبيبي (۱۳۸۳)، |
نسبت تعداد سينما به جمعيت شهرستان | موسوي و همكاران (۱۳۸۹)، تقوايي و همكاران( ۱۳۹۰)، زياري (۱۳۸۹)، زياري و همكاران (۱۳۸۹)، قدير معصوم و حبيبي (۱۳۸۳)، مولائی (۱۳۸۵) |
جدول 2‑8:شاخصهاي آموزشي سطحبندی توسعه مناطق بر اساس تجربيات موردمطالعه
نام شاخص | تجربيات |
نرخ با سود در جمعيت ۶ ساله و بيشتر | United nations(۱۹۹۰-2013),QZASLAN et al.(۲۰۰۳),Sinemillioglu(۲۰۰۸)
رضوانی (۱۳۸۱)، Mozaffar et al. (۲۰۱۱) ، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)، پور محمدی ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، و زالی (۱۳۸۸)، مسعود و همکاران (۱۳۹۰)، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، موسوی و حکمت نیا (۱۳۸۴)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۹۰)، رضایی و عطار (۱۳۹۰)، مومنی و قهاری (۱۳۹۲)، تقوایی و رمضانی (۱۳۸۴)، کلانتری (۱۳۷۷)، شیخ بیگلو (۱۳۹۰) |
نرخ باسواد زنان | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و حکمت نیا (۱۳۸۴)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، مومنی و قهاری (۱۳۹۲)، تقوایی و رمضانی (۱۳۸۴)، QZASLAN et al.(۲۰۰۳) |
نرخ با سود مردان | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، )، مومنی و قهاری (۱۳۹۲)، تقوایی و رمضانی (۱۳۸۴)، |
نسبت تعداد دانش آموزان دختر به پسر (ابتدايي، راهنمايي، دبيرستان) | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، )، مومنی و قهاری (۱۳۹۲) |
نسبت تعداد معلم به دانش آموزان (ابتدايي، راهنمايي، دبيرستان) | Mozaffar et al. (۲۰۱۱) ، مسعود و همکاران (۱۳۹۰) ، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، مومنی و قهاری (۱۳۹۲)، شیخ بیگلو (۱۳۹۰)، مولایی(۱۳۸۵)، |
نسبت كاركنان (كادر) آموزشي به دانش آموزان ( مقاطع گوناگون) | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)،پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲) |
نسبت تعداد كلاس به تعداد دانش آموزان ( مقاطع گوناگون) | موسوی و همکاران (۱۳۸۹)، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، شیخ بیگلو (۱۳۹۰)، مولایی(۱۳۸۵)، |
نسبت دانشجو به جمعيت | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)،پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، موسوی و حکمت نیا (۱۳۸۴)، زیاری و همکاران (۱۳۸۹)، ضرابی و تبریزی(۱۳۹۰) |
جدول 2‑9:شاخص هاي بهداشتي- درماني سطحبندی مناطق بر اساس تجربيات موردمطالعه
نام شاخص | تجربيات |
نسبت تعداد پزشك به جمعيت | QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) Oliveira Soares et al (۲۰۰۳).
Mozaffar et al. (۲۰۱۱) ، مسعود و همکاران (۱۳۹۰)، ابراهیمزاده و همکاران (۱۳۸۹)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، رضایی و عطار (۱۳۹۰) |
نسبت تعداد پزشک متخصص به جمعيت | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۹۰)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، ضرابی و تبریزی(۱۳۹۰)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲) ، شیخ بیگلو (۱۳۹۰)، مولایی(۱۳۸۵)، رضوانی (۱۳۸۱) |
نسبت تعداد پزشک عمومی به جمعيت | موسوی و همکاران (۱۳۸۹)،تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)،ابراهیمزاده و همکاران (۱۳۸۹)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲) ، مولایی(۱۳۸۵ |
نسبت تعداد دندانپزشک به جمعيت | موسوی و همکاران (۱۳۸۹)،پور محمدی و زالی(۱۳۸۸)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲) ، مولایی(۱۳۸۵)، رضوانی(۱۳۸۱)،
QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) |
نسبت تعداد پيراپزشك به جمعيت | زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، مولایی(۱۳۸۵)، ملکی و شیخی (۱۳۸۸) |
نسبت تعداد دكتر داروساز به جمعيت | زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، |
نسبت تعداد داروخانه به جمعيت | شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، ابراهیم زاده و همکاران(۱۳۹۰)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، )، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، ضرابی و تبریزی(۱۳۹۰)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲)، مولایی(۱۳۸۵)، ملکی و شیخی (۱۳۸۸)، رضوانی(۱۳۸۱)،
QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) |
نسبت تعداد آزمايشگاه پزشکی به جمعيت | Mozaffar et al. (۲۰۱۱) ، تقوایی و همکاران (۱۳۹۰)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، ضرابی و تبریزی(۱۳۹۰)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲) ، مولایی(۱۳۸۵)، شیخ بیگلو(۱۳۹۰)، مولایی (۱۳۸۵)، ملکی و شیخی (۱۳۸۸) |
نسبت تعداد تخت بيمارستان به جمعيت | QZASLAN ET AL (۲۰۰۳) Oliveira Soares et al (۲۰۰۳), Sinemillioglu(۲۰۰۸)، شالی و رضویان(۱۳۸۹)، موسوی و همکاران (۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، مسعود و همکاران (۱۳۹۰)، ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، زیاری (۱۳۸۹)، زیاری و همکاران( ۱۳۸۹)، قدیر معصوم و حبیبی(۱۳۸۳)، ضرابی و تبریزی(۱۳۹۰)، رضایی و عطار (۱۳۹۰)، مومنی و قهاری( ۱۳۹۲)، مولایی(۱۳۸۵)، ملکی و شیخی (۱۳۸۸)، رضوانی(۱۳۸۱)، |
نسبت تعداد موسسه مای درماني به جمعيت | تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، شیخ بیگلو(۱۳۹۰) |
نسبت تعداد خانههای بهداشت روستايي به جمعيت روستايي | تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، شیخ بیگلو(۱۳۹۰)، مولایی(۱۳۵۸)، رضوانی(۱۳۸۱)، |
نسبت تعداد مراکز درماني و بهداشتي به جمعيت | ابراهیم زاده و همکاران (۱۳۸۹)، شالی و رضویان(۱۳۸۹)، پور محمدی و زالی (۱۳۸۸)، تقوایی و همکاران(۱۳۹۰)، ابراهیمزاده و همکاران (۱۳۸۹)، ضرابی و مولوی (۱۳۸۶)، مولایی(۱۳۵۸)، ملکی و شیخی (۱۳۸۸)، Oliveira Soares et al (۲۰۰۳). |
جدول 2‑10:شاخص¬هاي محيط زيستي سطحبندی توسعه مناطق بر اساس تجربيات موردمطالعه
نام شاخص | تجربيات |
نسبت هزينه زیستمحیطی شوراي شهر به هزينه كل | Oliveira Soares & et al(۲۰۰۳) |
سرانه پارکهای عمومي شهري | موسوي و همكاران(۱۳۸۹)، رضايي و عطار ( ۱۳۹۰)، ملكي و شيخي ( ۱۳۸۸) |
وسعت فضاي سبز شهرستان به مساحت شهرستان | موسوي و همكاران(۱۳۸۹)، رضايي و عطار ( ۱۳۹۰)، ملكي و شيخي ( ۱۳۸۸) |
معكوس نسبت كود شيميايي توزیعشده به اراضي زير كشت | عبدالله زاده و همكاران(۱۳۸۹)، شالي و رضويان (۱۳۸۹) |
معكوس نسبت سموم كشاورزي فروريخته شده نسبت به اراضي زير كشت | عبدالله زاده و همكاران(۱۳۸۹) |
طول شبكه جمعآوری فاضلاب در هر ۱ کیلومترمربع مساحت | Molnar(۲۰۰۷) ، پور محمدي و زالي(۱۳۸۸)، مولايي (۱۳۸۶)، ملكي و شيخي (۱۳۸۸) |